(…) w przypadku akcji ,,Wisła”, dzięki której miano ,,rozwiązać ostatecznie problem ukraiński w Polsce”. Jej podjęcie - początkowo zresztą na znacznie mniejszą skalę - wynikało z nie w pełni satysfakcjonujących stronę polską rezultatów ,,ewakuacji” ludności ukraińskiej. Mimo formalnego uznania zasady dobrowolności, w rzeczywistości przyjęto opcję całkowitego wysiedlenia obu grup narodowych z terenów etnicznie mieszanych po obu stronach nowej granicy polsko-radzieckiej. W przypadku ludności polskiej wystarczył przymus sytuacyjny, w odniesieniu do Ukraińców sięgnięto też do przymusu bezpośredniego. W rezultacie pod koniec 1946 r. na obszarze Polski pozostać miało zaledwie 3 do 5 proc. mieszkającej tam w 1944 r. ludności ukraińskiej.

Pierwsze lata pobytu Ukraińców na zachodnich i północnych ziemiach Polski były okresem najcięższym. Nie wytrzymuje krytyki teza o rzekomym szybkim awansie cywilizacyjnym na nowym miejscu zamieszkania. Nagłe i przymusowe przesiedlenie oraz nałożone ograniczenia oznaczały zaś dla ludności ukraińskiej oderwanie od rodzinnej ziemi, tradycji, religii. Znaczna część ,,przesiedleńców z akcji »W«” nigdy nie pogodziła się ani z samą akcją przesiedleńczą, ani z mieszkaniem na tzw. ziemiach odzyskanych. Należy więc przyznać racje Włodzimierzowi Mokremu, który w jednym ze swych tekstów napisał, że dla Ukraińców przesiedlenie oznaczało ,,proces stopniowego i jak się wydaje bezpowrotnego, a przez to jakże często dramatycznego tracenia ojczyzny”.

Rzeczypospolita Polska, według stanu z dnia 31.08.1939 r., zajmowała terytorium o powierzchni 389,7 km i liczyła 35 339,0 tys. mieszkańców. Bezpośrednio po II wojnie światowej odtworzyło się państwo polskie o powierzchni 312,7 km2 w całkowicie odmiennych granicach politycznych. Spis ludności przeprowadzony 14.02.1946 r. wykazał na nowym terytorium jedynie 23 929,0 tys. mieszkańców.

Stan już w pełni unormowany pokazał dopiero następny spis z 1950 r. Był on zrealizowany po wysiedleniu Niemców i masowym napływie do kraju repatriantów i reemigrantów.

(…) Polska stała się krajem jednolitym narodowościowo, w którym mniejszości narodowe zaczęły odgrywać marginalną rolę. (…)

Zmiana struktury narodowościowej Polski miała swoje konsekwencje nie tylko demograficzno-statystyczne, lecz również terytorialne. Rozległe obszary Pomorza, Dolnego Śląska, Ziemi Lubuskiej czy większej części Prus Wschodnich miały do 1945 r. charakter niemiecki. W rezultacie prawie pełnej wymiany ludności stały się obszarami etnicznie polskimi. Przemieszczenia ludności zmieniły również ich oblicze wyznaniowe. Z wyjątkiem Opolszczyzny, Warmii czy Kotliny Kłodzkiej, które tradycyjnie były katolickie, pozostałe obszary do wojny były zamieszkałe przez protestantów. Po wojnie, po wysiedleniu protestantów, napłynęła ludność wyznania rzymskokatolickiego. Można więc mówić o całkowitym przeobrażeniu etnicznym zarówno w wymiarze narodowościowym, językowym, jak i wyznaniowym.

Dopiero w 1980 r. państwo polskie osiągnęło zaludnienie Rzeczypospolitej Polskiej z dnia 31.08.1939 r. Znacznie większe konsekwencje geopolityczne i społeczne przyniosło jednak ujednolicenie narodowościowe i religijne. Polska z kraju polietnicznego w wymiarze języka i religii stała się jednym z najbardziej monoetnicznych państw w Europie. Zostało to zrealizowane poprzez jedno z największych w historii Europy przemieszczeń ludności. Z geograficznego punktu widzenia miało ono charakter równoleżnikowy. Miliony Polaków i Niemców zostało zmuszonych przez wydarzenia polityczne przesunąć się ze wschodu na zachód. Nastąpiła zmiana wielowiekowych trendów demograficznych. W ciągu minionych 1000 lat ludność niemiecka i polska stopniowo przesuwała się na wschód. Granica etniczna między ludnością słowiańską (polską) a germańską (niemiecką) wróciła do stanu jaki istniał we wczesnym średniowieczu.