Po przejęciu przez polską administrację terytorium położonego po wschodniej stronie linii Odry i Nysy Łużyckiej rozpoczęły się dwie równolegle prowadzone akcje przesiedleńcze. Z jednej strony dokonano wysiedlenia pozostałej jeszcze ludności niemieckiej do poczdamskich Niemiec, z drugiej strony miało miejsce planowe oraz spontaniczne zasiedlanie włączonych do Polski terenów przez ludność polską. Na obszar tzw. Ziem Odzyskanych zaczęła napływać ludność polska o różnym pochodzeniu terytorialnym. Zazwyczaj dzieli się ją na trzy grupy. Pierwsza kategoria to tzw. przesiedleńcy. Były to osoby, które zamieszkiwały terytorium, które było zarówno przed, jak i po wojnie w granicach państwa polskiego. Druga kategoria to byli tzw. repatrianci ze wschodu. Była to ludność pochodząca z ziem, które Polska utraciła na rzecz Związku Sowieckiego. Zazwyczaj miała ona przedwojenne obywatelstwo polskie. Trzecia kategoria ludności napływowej przyjechała z Niemiec oraz innych krajów zachodniej Europy. Przyjęto dla nie nazwę reemigrantów względnie repatriantów z zachodu. Najczęściej była to ludność, która była wywieziona w okresie okupacji do Niemiec. Byli wśród niej również przedstawiciele starej polskiej emigracji zarobkowej.

Wśród osadników, czyli osób zmieniających dotychczasowe miejsca zamieszkania i osiedlanych na byłych terenach Rzeszy niemieckiej przekazanych Polsce byli: przesiedleńcy – czyli osoby przesiedlające się na poniemieckie tereny z obszaru Polski w granicach sprzed 1939 r. Wyróżnić można było wśród nich dwie grupy: pierwsza z nich to przesiedleńcy z tzw. ziem dawnych, czyli z województw położonych na zachód od granicy polsko-radzieckiej ukształtowanej po drugiej wojnie. (…) Grupa druga to przesiedleńcy z „centralnych” ziem polskich warszawskiego, kieleckiego, łódzkiego częściowo krakowskiego i lubelskiego. Dla większości tych przesiedleńców (zwanych „centralakami”) przeniesienie w nowe miejsce oznaczało awans materialny. Grupę tę tworzyli głównie małorolni chłopi oraz pracownicy najemni z majątków obszarniczych

Wśród grup ludności, które zagospodarowywały ziemie zachodnie byli również: autochtoni. Były to osoby najczęściej pochodzenia polskiego zamieszkałe przed wybuchem wojny na terytorium Niemiec. Była to jedyna zbiorowość, która nie zmieniła swojego miejsca zamieszkania i stąd posiadała cechy kulturowe charakterystyczne dla ludności pogranicza.

W stosunku do tej ludności władze zastosowały politykę „repolonizacyjną”. Paradoksalność tej sytuacji polegała jednak na tym, że z jednej strony obecnością tejże grupy ludności uzasadniano rzekomo „odwieczne” prawa Polski do ziem zachodnich i północnych, a z drugiej strony wyrażano zupełny brak zaufania wobec autochtonów (…)

Podobnie na Pomorzu władze radzieckie traktowały autochtonów, często wbrew ich woli lub dla „świętego spokoju” wpisanych na volkslistę, jako Niemców i dokonywały na nich mordów. Deportowano do ZSRR około 15 tysięcy autochtonów. Te trudne doświadczenia i niechętny stosunek nawet części nowych władz polskich do ludności autochtonicznej spowodował, że także po wojnie spotykały ją liczne szykany i prześladowania ze strony innych grup ludności polskiej.

Generalnie, relacje pomiędzy ludnością rodzimą, repatriantami, przesiedleńcami a reemigrantami były tak skomplikowane, że mogłyby być tematem odrębnej dyskusji. Faktem bezspornym jest to, że „centralacy” często próbowali podważać np. prawomocność weryfikacji narodowej Kresowiaków. Wiązało się to m.in. z tym, że oficjalna propaganda komunistyczna z tamtych lat pozbawiała Kresy Wschodnie prawa do bycia kiedykolwiek ojczyzną, co szczególnie deprymujące było, gdy „wilniukom” czy „wołyniakom” wpisywano w dokumentach „urodzony w […] ZSRR”. Stało się to podstawą do kwestionowania polskiej tożsamości narodowej kresowiaków. Repatrianci w niedoli wojennej autochtonów dostrzegali własną tragedię wypędzeń, prześladowań i wysiedleń. Ponadto należy podkreślić, że, podobnie jak dla autochtonów, dla repatrianta zza Buga głównym „wrogiem” byli sowieci, a nie Niemcy, którzy w 1941 roku przynieśli im „wybawienie” od sowieckich prześladowań. Natomiast przesiedleńcy z centralnej Polski jako wroga widzieli głównie „niemca”. Nie dało się ukryć niechętnego stosunku kresowiaków i autochtonów do sowietów. Stało się to przyczyną szczególnej nieufności nowych polskich władz administracyjnych do tych dwóch grup ludności.