Małżeństwa mieszane

W drugiej połowie lat czterdziestych potencjalne korzyści wynikające z małżeństwa z nie-Żydem były czytelne dla wszystkich ocalałych. Zachowany w społecznej pamięci fakt, że żydowskim Polakom pozostającym w związkach mieszanych łatwiej było przetrwać wojnę (…). Możliwe profity kusiły zatem i takie osoby, które nie zamierzały zmieniać wyznania. Powodów pozostania przy swojej wierze mogły mieć wiele: nie ujawniły one w swoim środowisku religii urodzenia, nie widziały potrzeby, by się chrzcić, postrzegały ten akt jako zdradę zamordowanych przodków, gest zerwania ze społecznością pochodzenia, z innych jeszcze przyczyn? (…) wielu żydowskich Polaków liczyło po prostu na to, że legalizacja ich związku z etnicznym Polakiem (…) zalegitymizuje również ich uczestnictwo w otoczeniu nieżydowskim. Swe przeświadczenie mogli opierać raczej na deklaracjach składanych przez nowe władze i prowadzonej przez nie zaraz po wojnie polityce w sprawach żydowskich niż na przekonaniu, że wojna i Zagłada doprowadziły do głębokich przeobrażeń w świadomości polskiego społeczeństwa.

Cały mój dorobek. Wypowiedź oficera Wojska Polskiego:

„Noszę nazwisko, które przybrałem w r. 1942, znajdując się w okrążeniu, na tyłach nieprzyjaciela. Miałem wówczas lat 18. Z tym nazwiskiem związany jest cały mój dorobek wojennej i powojennej służby. Pod starym rodowym nazwiskiem nie zdążyłem nic zdziałać, nic mnie z nim nie łączy. Ludzi, którzy mnie znają, żyje na świecie pięcioro. W tych warunkach byłoby bezsensowne doń wracać. Jest to przy tym nazwisko o brzmieniu niesłowiańskim i wyodrębniałoby mnie ze środowiska, z którym jestem zrośnięty [...]”.

Życie jest łatwiejsze. Z wypowiedzi nauczycielki:

„Nazwisko zmieniłam. Dlaczego? Jeśli mam być szczera – bo... życie jest łatwiejsze i przyjemniejsze. W tym miejscu wstydzę się mocno, ale nie z racji mego żydostwa. Wstydzę się, że w XX wieku pochodzenie może decydować o... przyjemniejszym życiu [...]”.

Nie cierpieć więcej za swe pochodzenie. Wypowiedź pracownicy umysłowej:

„Noszę nowe nazwisko. W pierwszej chwili dlatego, że miałam tylko na to nazwisko dowody. Potem, żeby nie cierpieć więcej za swe pochodzenie, a także ze względów psychologicznych. Jestem dziś innym człowiekiem, pozbawionym (prócz jedynej bratanicy) krewnych i przyjaciół (nie tylko Żydów), więc i nowe nazwisko lepiej temu stanowi rzeczy odpowiada [...]”.

Uniknięcie przykrości. Wypowiedź dziennikarza:

„Przyczyny zmiany [nazwiska] dwie: 1) żeby ci, którzy czytali pisma urzędowe, względnie artykuły, przyjmowali je nie w zamroczeniu z przeświadczenia, że to im pisze Żyd; 2) żeby dać synowi możność łatwiejszego uniknięcia przykrość jakie ja przeżyłem – gdyby mu kiedykolwiek takie groziły [...]”

Konwersja

Ocalali z Zagłady decydowali się przyjąć chrzest w Kościele katolickim i/lub ochrzcić swoje dzieci pod wpływem czynników różnej natury. Z pewnością na wielu z nich oddziaływała presja uwarunkowań zewnętrznych – w tym mniej i bardziej otwarcie wyrażane naciski, by zacierać ślady swojego pochodzenia (…) Do zmiany wyznania skłaniało nieprzychylne, nierzadko wrogie nastawienie otoczenie wobec ocalałych, w tym samym zaś czasie religia katolicka przyciągała swą popularnością i prestiżem, jakim się cieszyła, nęciła stabilność instytucji Kościoła, jego mimo wszystko silna pozycja i powszechna w polskim społeczeństwie prawomocność. (…) Decyzje o konwersji należy rozpatrywać również z uwzględnieniem splotu wewnętrznych motywacji (…) Mowa o całej gamie emocji, jakie przyszli konwertyci wiązali z wyznaniem, do którego pretendowali (fascynacji, wdzięczności za ocalenie, powinności – wypełnienie ślubowania wojennego itp.) z religią pochodzenia (lęku, poczucia zagrożenia, niechęci). Mowa również o potrzebach (przynależności, udziału w grupie większościowej, akceptacji, innych jeszcze).

Małżeństwa mieszane

W drugiej połowie lat czterdziestych potencjalne korzyści wynikające z małżeństwa z nie-Żydem były czytelne dla wszystkich ocalałych. Zachowany w społecznej pamięci fakt, że żydowskim Polakom pozostającym w związkach mieszanych łatwiej było przetrwać wojnę (…). Możliwe profity kusiły zatem i takie osoby, które nie zamierzały zmieniać wyznania. Powodów pozostania przy swojej wierze mogły mieć wiele: nie ujawniły one w swoim środowisku religii urodzenia, nie widziały potrzeby, by się chrzcić, postrzegały ten akt jako zdradę zamordowanych przodków, gest zerwania ze społecznością pochodzenia, z innych jeszcze przyczyn? (…) wielu żydowskich Polaków liczyło po prostu na to, że legalizacja ich związku z etnicznym Polakiem (…) zalegitymizuje również ich uczestnictwo w otoczeniu nieżydowskim. Swe przeświadczenie mogli opierać raczej na deklaracjach składanych przez nowe władze i prowadzonej przez nie zaraz po wojnie polityce w sprawach żydowskich niż na przekonaniu, że wojna i Zagłada doprowadziły do głębokich przeobrażeń w świadomości polskiego społeczeństwa.

Zmiana nazwiska

Przed 1939 r. wśród osób pochodzenia żydowskiego modyfikujących personalia przeważali ci, którzy dostosowując się w ten sposób do oczekiwań zbiorowości dominującej, potwierdzali do niej swój akces. Istotną rolę w ich przypadku odgrywała chęć przynależenia o większości i integracji z nią (…) Te same powody pozostawały wciąż ważne także dla części ocalałych. Po Zagładzie jednak zasadniczym motorem podejmowanych w tej populacji decyzji modyfikacji nazwiska i/lub imienia było dążenie do wyjścia z silnie stygmatyzowanej grupy mniejszościowej. Osoby pochodzenia żydowskiego do zmiany personaliów popychał lęk przed prześladowaniami, wzmocniony świeżymi jeszcze doświadczeniami okresu okupacji niemieckiej. Część z nich po prostu uginała się pod presją ludzi i instytucji, od których byli zależni. Modyfikowaniu personaliów sprzyjały władze państwowe.

Maj 1947 r. Warszawa. Partie żydowskie w oczach komunistów.

Z raportu Frakcji PPR przy CKŻP o sytuacji ludności żydowskiej i działalności komunistów w organizacjach żydowskich.

Raport został przygotowany dla władz państwowych. Tendencyjnie przedstawiał charakter i założenia programowe poszczególnych partii, przygotowując grunt do ich rozwiązania. Mimowolnie obrazował jednak polityczne zróżnicowanie środowiska żydowskiego oraz słabość komunistów, bynajmniej nie cieszących się powszechnym poparciem.

• Bund w Polsce – jest politycznie związany i materialnie zależny od zagranicznych organizacji bundowskich, które cechuje wybitnie antyradzieckie nastawienie. W Stanach Zjednoczonych Ameryki Północnej i we Francji przeprowadzają bundowcy kampanie oszczerstw i kłamstw przeciwko Związkowi Radzieckiemu i Demokratycznej Polsce, w obronie Żuławskich i Mikołajczyków! Bund w Polsce zachowuje stanowisko rekonstrukcji II Międzynarodówki. Nie posiada żadnej bazy ruchu masowego, opiera się li tylko na starych kadrach. Aktywiści bundowscy rekrutują się przeważnie spośród trockistów – zdecydowanych wrogów PPR, są w strachu przed całkowitym zwycięstwem Demokracji Ludowej w Polsce. Wśród społeczeństwa żydowskiego w Polsce Bundowcy zwalczają hasło jedności narodowej pod kierownictwem Bloku Demokratycznego. Piszą w swych wydawnictwach, że u wszystkich narodów hasło jedności narodowej było i pozostaje społecznym oszukaństwem, gdyż jest ono sprzeczne z teorią marksizmu o walce klas [...]. W przeciwieństwie do Syjonistów – Bund stoi na stanowisku budowy skupiska żydowskiego w Polsce przeciw emigracjonizmowi, co umożliwia współpracę z nim mimo wielkich trudności. Trzeba zaznaczyć, że Bund pod względem ideologicznym nie jest partią jednolitą. Walczą w nim bowiem trzy kierunki polityczne. Kierunek jednolitofrontowy jest jednakowoż za słaby [...].
• Ugrupowania syjonistyczne. Wspólną cechą charakterystyczną wszystkich syjonistów, od lewych do mieszczańskich, jest ich negatywne stanowisko do odbudowy skupiska żydowskiego w Polsce, lecz emigracja do Palestyny. W kwestii palestyńskiej panuje wśród syjonistów różnica zdań. Zasadniczo istnieją trzy orientacje polityczne: pro-angielska, pro-amerykańska i pro-radziecka. Wszystkie ugrupowania reprezentujące te orientacje stoją na stanowisku utworzenia państwa żydowskiego w Palestynie i wzmożonej emigracji Żydów do Palestyny w celu stworzenia większości żydowskiej w stosunku do Arabów. Jedna partia syjonistyczna jest za utworzeniem w Palestynie państwa żydowsko-arabskiego. Wszystkie jednak partie syjonistyczne łączy jeden pogląd, a mianowicie możliwość rozwiązania kwestii żydowskiej wyłącznie drogą utworzenia państwa żydowskiego w Palestynie. Tym też tłumaczy się ich stanowisko wobec Polski Ludowej: „jesteśmy zwolennikami Polski Demokratycznej, ma ona bowiem zrozumienie dla naszych aspiracji narodowych w Palestynie”. Syjoniści zasiadają w komitetach żydowskich nie po to, by pracować nad odbudową, lecz głównie dlatego, że obawiają się izolacji od mas żydowskich.
• Linię podziału między nami i syjonistami stanowi nie takie lub inne stanowisko nasze wobec skupiska żydowskiego w Palestynie, lecz zasadniczy pogląd na drogi rozwiązania kwestii żydowskiej. Zwalczając polityczny syjonizm jako ideologię – solidaryzujemy się z ludnością żydowską w Palestynie w jej walce przeciwko imperializmowi angielskiemu. Hasłom syjonistów: „Za państwo Żydowskie w Palestynie” lub „Za Żydowską Socjalistyczną Palestynę” przeciwstawiamy nasze hasło: „Za niepodległa, wolną, demokratyczną Palestynę”. Popierając skupisko żydowskie w Palestynie w jego walce przeciwko angielskiej okupacji, stanowczo potępiamy terrorystów żydowskich, będących na usługach imperializmu amerykańskiego.
• Rewizjoniści. Najjaskrawsze, najbardziej prawe, faszystowskie skrzydło syjonizmu. Na Kongresie Syjonistycznym reprezentowali linie orientacji bądź to na Hiszpanię Franco [...], bądź to na Amerykę. Ich hasło: „walka z okupantem angielskim celem stworzenia państwa wyłącznie żydowskiego po obu stronach Jordanu, wyeliminowanie z życia żydowskiego w Palestynie elementu robotniczego”. Najzacieklejsi wrogowie ZSRR i demokratycznej Polski. Jedni z głównych organizatorów paniki emigracyjnej wśród Żydów w Polsce, do dnia dzisiejszego. Aczkolwiek są nielegalni, rozwijają działalność dwutorową: 1) nielegalnie wydają od czasu do czasu nielegalne odezwy w Polsce, odbijane w powielaczu, w sprawach palestyńskich, 2) legalne – dostając się do różnych legalnych syjonistycznych organizacji przede wszystkim do Mizrachi i Ichudu [...]
• Mizrachi – religijne skrzydło syjonizmu, posiada znaczne wpływy w Ameryce i Palestynie [...]. Kierunek wybitnie antysowiecki i częściowo wrogi dzisiejszej Polsce. Pod tym względem są tarcia między Mizrachistami polskimi a zagranicznymi, polskie Mizrachi podkreśla swą ideową łączność z demokratyczną Polską, w Paryżu były po Kongresie Syjonistycznym jawne tarcia w Mizrachi na tym polu [...]. Hasło: „Życie religijne, przestrzeganie soboty, Palestyna religijna”. Mizrachi składa się z elementu różnorodnego: należą doń tacy ludzie, jak płk. Kahane* [...] i inni, którzy są mało religijni, ale patrzą na Mizrachi jako na partię zasadniczą Kongregacji Religijnej, są też ludzie iście ortodoksyjni, a nawet rewizjoniści. Większych wpływów w Polsce nie posiada. Element religijno-syjonistyczny bowiem ma otwarte wrota do oficjalnej partii Ogólnych Syjonistów. 
• * Rabin podpułkownik dr Dawid Kahane (ur. 1896) w czasie wojny był więźniem sowieckich lagrów. Po zwolnieniu walczył w I Dywizji Piechoty im. Tadeusza Kościuszki. Po wojnie działał w partii Mizrachi, reprezentowanej w Kongregacjach Religijnych. W 1948, realizując zalecenia tej partii przyczynił się do podporządkowania Kongregacji CKŻP. W latach 1945-49 był Naczelnym Rabinem Ludowego Wojska Polskiego. Wyemigrował do Izraela w 1949 r. po delegalizacji partii syjonistycznych
• Ichud jest najbardziej wpływową partią syjonistyczną, a to odpowiada wadze ogólnych syjonistów na świecie, gdzie ta partia jest czołową kierowniczą partią w syjonizmie, szczególnie w Ameryce i Anglii i posiada największe kontakty z kołami finansowymi żydostwa. Jako partia ogólno-syjonistyczna Ichud jest niejednolity w swym składzie [...] Należą tu tak najzacieklejsi zwolennicy opuszczenia Polski i Europy, wrogowie ZSRR, zwolennicy Mikołajczyka jako też element mocno związany z Polską, polskością i demokracją typu Stronnictwa Demokratycznego [...].
• Poalej-Syjon-Lewica: posiada [nie] mniejsze wpływy niż poprzednia partia, ale za to stara się wykazywać więcej dynamizmu w akcjach syjonistycznych i być „plus catholique que le pape” [‘bardziej katolicka niż papież’]. Ostatnio P.S.-Lewica aktywizuje się na terenie szkolnictwa żydowskiego. W sprawach Palestyny wysuwa hasła” „Żydowskie państwo socjalistyczne”, „Zbliżanie żydowsko-arabskie” i „Trzecia orientacje – na ZSRR” [...]
• Haszomer-Hacair znajduje się na lewym skrzydle w syjonizmie. Posiada poważne wpływy w Palestynie, szczególnie wśród robotników rolnych. Jest to partia robotnicza Haszomer Hacair i organizacja młodzieżowo-wychowawcza Haszomer Hacair. Na Kongresie Syjonistycznym odróżniła się od całej lewicy swą postawą i tonem zdecydowanie opozycyjnym. Hasła szomrowe są: „Dwunarodowe państwo żydowsko-arabskie w Palestynie” i „Przekazanie sprawy Palestyny Organizacji Narodów Zjednoczonych z głównym udziałem ZSRR”. Przy tym wszystkim Haszomer głosował za Wajcmanem, który jest wyrazicielem orientacji angielskiej. W Polsce Haszomer posiada wpływ wśród młodzieży, szczególnie dzieci, nie ukrywa, że prowadzi taktykę tzw. Aliji Bet, tzn. emigracji do Palestyny wszystkimi drogami.

Maj 1947 r. Warszawa. Partie żydowskie w oczach komunistów.

Z raportu Frakcji PPR przy CKŻP o sytuacji ludności żydowskiej i działalności komunistów w organizacjach żydowskich.

Raport został przygotowany dla władz państwowych. Tendencyjnie przedstawiał charakter i założenia programowe poszczególnych partii, przygotowując grunt do ich rozwiązania. Mimowolnie obrazował jednak polityczne zróżnicowanie środowiska żydowskiego oraz słabość komunistów, bynajmniej nie cieszących się powszechnym poparciem.

• Bund w Polsce – jest politycznie związany i materialnie zależny od zagranicznych organizacji bundowskich, które cechuje wybitnie antyradzieckie nastawienie. W Stanach Zjednoczonych Ameryki Północnej i we Francji przeprowadzają bundowcy kampanie oszczerstw i kłamstw przeciwko Związkowi Radzieckiemu i Demokratycznej Polsce, w obronie Żuławskich i Mikołajczyków! Bund w Polsce zachowuje stanowisko rekonstrukcji II Międzynarodówki. Nie posiada żadnej bazy ruchu masowego, opiera się li tylko na starych kadrach. Aktywiści bundowscy rekrutują się przeważnie spośród trockistów – zdecydowanych wrogów PPR, są w strachu przed całkowitym zwycięstwem Demokracji Ludowej w Polsce. Wśród społeczeństwa żydowskiego w Polsce Bundowcy zwalczają hasło jedności narodowej pod kierownictwem Bloku Demokratycznego. Piszą w swych wydawnictwach, że u wszystkich narodów hasło jedności narodowej było i pozostaje społecznym oszukaństwem, gdyż jest ono sprzeczne z teorią marksizmu o walce klas [...]. W przeciwieństwie do Syjonistów – Bund stoi na stanowisku budowy skupiska żydowskiego w Polsce przeciw emigracjonizmowi, co umożliwia współpracę z nim mimo wielkich trudności. Trzeba zaznaczyć, że Bund pod względem ideologicznym nie jest partią jednolitą. Walczą w nim bowiem trzy kierunki polityczne. Kierunek jednolitofrontowy jest jednakowoż za słaby [...].
• Ugrupowania syjonistyczne. Wspólną cechą charakterystyczną wszystkich syjonistów, od lewych do mieszczańskich, jest ich negatywne stanowisko do odbudowy skupiska żydowskiego w Polsce, lecz emigracja do Palestyny. W kwestii palestyńskiej panuje wśród syjonistów różnica zdań. Zasadniczo istnieją trzy orientacje polityczne: pro-angielska, pro-amerykańska i pro-radziecka. Wszystkie ugrupowania reprezentujące te orientacje stoją na stanowisku utworzenia państwa żydowskiego w Palestynie i wzmożonej emigracji Żydów do Palestyny w celu stworzenia większości żydowskiej w stosunku do Arabów. Jedna partia syjonistyczna jest za utworzeniem w Palestynie państwa żydowsko-arabskiego. Wszystkie jednak partie syjonistyczne łączy jeden pogląd, a mianowicie możliwość rozwiązania kwestii żydowskiej wyłącznie drogą utworzenia państwa żydowskiego w Palestynie. Tym też tłumaczy się ich stanowisko wobec Polski Ludowej: „jesteśmy zwolennikami Polski Demokratycznej, ma ona bowiem zrozumienie dla naszych aspiracji narodowych w Palestynie”. Syjoniści zasiadają w komitetach żydowskich nie po to, by pracować nad odbudową, lecz głównie dlatego, że obawiają się izolacji od mas żydowskich.
• Linię podziału między nami i syjonistami stanowi nie takie lub inne stanowisko nasze wobec skupiska żydowskiego w Palestynie, lecz zasadniczy pogląd na drogi rozwiązania kwestii żydowskiej. Zwalczając polityczny syjonizm jako ideologię – solidaryzujemy się z ludnością żydowską w Palestynie w jej walce przeciwko imperializmowi angielskiemu. Hasłom syjonistów: „Za państwo Żydowskie w Palestynie” lub „Za Żydowską Socjalistyczną Palestynę” przeciwstawiamy nasze hasło: „Za niepodległa, wolną, demokratyczną Palestynę”. Popierając skupisko żydowskie w Palestynie w jego walce przeciwko angielskiej okupacji, stanowczo potępiamy terrorystów żydowskich, będących na usługach imperializmu amerykańskiego.
• Rewizjoniści. Najjaskrawsze, najbardziej prawe, faszystowskie skrzydło syjonizmu. Na Kongresie Syjonistycznym reprezentowali linie orientacji bądź to na Hiszpanię Franco [...], bądź to na Amerykę. Ich hasło: „walka z okupantem angielskim celem stworzenia państwa wyłącznie żydowskiego po obu stronach Jordanu, wyeliminowanie z życia żydowskiego w Palestynie elementu robotniczego”. Najzacieklejsi wrogowie ZSRR i demokratycznej Polski. Jedni z głównych organizatorów paniki emigracyjnej wśród Żydów w Polsce, do dnia dzisiejszego. Aczkolwiek są nielegalni, rozwijają działalność dwutorową: 1) nielegalnie wydają od czasu do czasu nielegalne odezwy w Polsce, odbijane w powielaczu, w sprawach palestyńskich, 2) legalne – dostając się do różnych legalnych syjonistycznych organizacji przede wszystkim do Mizrachi i Ichudu [...]
• Mizrachi – religijne skrzydło syjonizmu, posiada znaczne wpływy w Ameryce i Palestynie [...]. Kierunek wybitnie antysowiecki i częściowo wrogi dzisiejszej Polsce. Pod tym względem są tarcia między Mizrachistami polskimi a zagranicznymi, polskie Mizrachi podkreśla swą ideową łączność z demokratyczną Polską, w Paryżu były po Kongresie Syjonistycznym jawne tarcia w Mizrachi na tym polu [...]. Hasło: „Życie religijne, przestrzeganie soboty, Palestyna religijna”. Mizrachi składa się z elementu różnorodnego: należą doń tacy ludzie, jak płk. Kahane* [...] i inni, którzy są mało religijni, ale patrzą na Mizrachi jako na partię zasadniczą Kongregacji Religijnej, są też ludzie iście ortodoksyjni, a nawet rewizjoniści. Większych wpływów w Polsce nie posiada. Element religijno-syjonistyczny bowiem ma otwarte wrota do oficjalnej partii Ogólnych Syjonistów. 
• * Rabin podpułkownik dr Dawid Kahane (ur. 1896) w czasie wojny był więźniem sowieckich lagrów. Po zwolnieniu walczył w I Dywizji Piechoty im. Tadeusza Kościuszki. Po wojnie działał w partii Mizrachi, reprezentowanej w Kongregacjach Religijnych. W 1948, realizując zalecenia tej partii przyczynił się do podporządkowania Kongregacji CKŻP. W latach 1945-49 był Naczelnym Rabinem Ludowego Wojska Polskiego. Wyemigrował do Izraela w 1949 r. po delegalizacji partii syjonistycznych
• Ichud jest najbardziej wpływową partią syjonistyczną, a to odpowiada wadze ogólnych syjonistów na świecie, gdzie ta partia jest czołową kierowniczą partią w syjonizmie, szczególnie w Ameryce i Anglii i posiada największe kontakty z kołami finansowymi żydostwa. Jako partia ogólno-syjonistyczna Ichud jest niejednolity w swym składzie [...] Należą tu tak najzacieklejsi zwolennicy opuszczenia Polski i Europy, wrogowie ZSRR, zwolennicy Mikołajczyka jako też element mocno związany z Polską, polskością i demokracją typu Stronnictwa Demokratycznego [...].
• Poalej-Syjon-Lewica: posiada [nie] mniejsze wpływy niż poprzednia partia, ale za to stara się wykazywać więcej dynamizmu w akcjach syjonistycznych i być „plus catholique que le pape” [‘bardziej katolicka niż papież’]. Ostatnio P.S.-Lewica aktywizuje się na terenie szkolnictwa żydowskiego. W sprawach Palestyny wysuwa hasła” „Żydowskie państwo socjalistyczne”, „Zbliżanie żydowsko-arabskie” i „Trzecia orientacje – na ZSRR” [...]
• Haszomer-Hacair znajduje się na lewym skrzydle w syjonizmie. Posiada poważne wpływy w Palestynie, szczególnie wśród robotników rolnych. Jest to partia robotnicza Haszomer Hacair i organizacja młodzieżowo-wychowawcza Haszomer Hacair. Na Kongresie Syjonistycznym odróżniła się od całej lewicy swą postawą i tonem zdecydowanie opozycyjnym. Hasła szomrowe są: „Dwunarodowe państwo żydowsko-arabskie w Palestynie” i „Przekazanie sprawy Palestyny Organizacji Narodów Zjednoczonych z głównym udziałem ZSRR”. Przy tym wszystkim Haszomer głosował za Wajcmanem, który jest wyrazicielem orientacji angielskiej. W Polsce Haszomer posiada wpływ wśród młodzieży, szczególnie dzieci, nie ukrywa, że prowadzi taktykę tzw. Aliji Bet, tzn. emigracji do Palestyny wszystkimi drogami.

Wraz z odbudową Polski po zakończeniu wojny zaczęło się odradzać życie społeczności żydowskiej: reaktywowano lub zakładano żydowskie instytucje (Centralny Komitet Żydów w Polsce, Towarzystwo Ochrony Zdrowia, Teatr Żydowski i inne), a na tzw. Żydowskiej ulicy ponownie zaczęło rozkwitać życie polityczne. Jedną z partii, które rozpoczęły działalność w kraju odradzającym się z pożogi wojennej był Bund, działający w Polsce do 1949 roku. (…) Stawiano takie wytyczne dla partii jak:

• solidarność z polskim ruchem robotniczym. Podkreślano: „Nasze miejsce jest w obozie demokratycznym. Współpraca z polską klasą robotniczą”;
• walka z antysemityzmem;
• swoboda emigracji i przeciwstawianie się emigracjonizmowi – walka przeciwko syjonizmowi: „Konferencja uważa za konieczne zwalczać emigracjonizm jako ideologię, wskazującą na emigrację jako jedyne wyjście z obecnego położenie ludności żydowskiej w Polsce”. Podkreślano, że emigracja: „(…) odwodzi ludność żydowską od pracy i od walki w kraju o lepsze jutro”;
• współudział w ekonomicznej odbudowie kraju.

1. TSKŻ [Towarzystwo Społeczno-Kulturalne Żydów] - organizacja zrzeszająca Żydów polskich, w latach 1950-1991 jedyne ich przedstawicielstwo. Powstało w październiku 1950 roku z połączenia Centralnego Komitetu Żydów w Polsce z Żydowskim Towarzystwem Kultury i Sztuki. Celem statutowym Towarzystwa jest rozwijanie, zachowywanie i propagowanie żydowskiej kultury. Do 1968 roku Towarzystwo dysponowało wydawnictwem „Jidysz Buch”- największym w tym czasie na świecie wydawnictwem publikującym w języku jidysz - oraz pismami „Fołks Sztyme” i „Jidysze Szriftn”, które miały 5 tys. subskrybentów. W 1956 roku TSKŻ liczył 12,5 tys. członków w 30 oddziałach terenowych, przy których działały żydowskie biblioteki i kluby. Załamanie działalności przyniosła nagonka antysyjonistyczna i masowa emigracja Żydów z Polski w 1968 roku. Obecnie TSKŻ posiada 17 oddziałów i 2 tys. członków. Wydaje dwujęzyczne, polsko-żydowskie, pismo „Dos Jidysze Wort – Słowo Żydowskie”, organizuje imprezy kulturalne i programy opieki społecznej i zdrowotnej dla swoich członków, zazwyczaj starszych osób.
2. Wspomnienie Miriam Kuperman - TSKŻ organizował kolonie żydowskie w całej Polsce.(...) Ja zawsze wiedziałam, że jestem Żydówką, ale ja nigdy nie widziałam więcej Żydów niż moja rodzina. I nagle pojechałam na kolonie. I nagle zobaczyłam więcej Żydów. To było dla mnie bardzo dziwne. Pytałam się, czy to wszyscy to Żydzi tutaj. Poznaliśmy dzieci z całej Polski. I mamy właściwie związki do dnia dzisiejszego.
3. [Do TSKŻ] codziennie wieczorem przychodzili ludzie po prostu tak, wypić herbatki, porozmawiać jeden z drugim, nawet jeśli nie było jakichś odczytów. Prócz tego w klubie dla młodzieży była nauka żydowskiego jidysz, były gazety żydowskie, były książki żydowskie i były takie obozy letnie, na które jeździły dzieci ze wszystkich środowisk żydowskich w Polsce.
4. żydowskiej nie było. Kiedyś były spotkania z Leopoldem Traperem, szpiegiem z Czerwonej Kapeli. On był przewodniczącym TSKŻ. Ktoś go spytał, dlaczego mamy się uczyć jidysz, a nie hebrajskiego. Jak on na nas napadł! Powiedział, że jidysz to jest prawdziwy język Żydów. Ja jestem za tym. Szkoda tego języka, bo taka wielka kultura zniknęła razem z językiem.

Projekt wskazówek dla wychowawców w domach dziecka organizowanych przez CKŻP (Centralny Komitet Żydów w Polsce). Warszawa, 1945 r.

Zwróćmy uwagę, jak duże znaczenie wychowawcze autor przypisują kultywowaniu godności ludzkiej – był to szczególny wymóg, wobec urazów psychicznych, jakie wyniosły dzieci żydowskie z wojny. Tu jednak połączono go z indoktrynacją ideologiczną.

Zaszczepienie dzieciom poczucia godności ludzkiej, zrozumienia dla ogólnoludzkich idei demokratycznych, postępu i braterstwa ludów, związku z Międzynarodowym Światem Pracy, walczącym o wyzwolenie społeczne.

Pierwsze dwa postulaty są ściśle ze sobą związane. Jak należy je realizować? [...] Zrozumienie przez dzieci idei demokratycznych, które po zwyciężeniu [nad] faszyzm[em] stają się podstawą przebudowy ustrojów państwowych, ułatwi zaszczepienie dzieciom poczucia godności ludzkiej. W związku z tym, opracować referat na temat: „Zwycięstwo demokracji nad faszyzmem a rehabilitacja godności ludzkiej”. Bieg myśli mógłby być taki: Znów każdy obywatel odzyskał wolność i równość wobec prawa, możliwość rozwoju i korzystania z wszelkich dóbr kulturalnych i materialnych, skoro warunkiem wartości człowieka staje się jego praca [...], to i dziecko żydowskie może się uważać za zrównane w swoich prawach i możliwościach ze wszystkimi innymi dziećmi. Powinno u niego zniknąć poczucie mniejszej wartości, jakie wywołało ustawiczne deptanie [jego] godności przez faszystowskich zbirów. Przy każdej sposobności należy wpajać dziecku myśli: „Zwycięstwo demokracji oddało ci człowieczeństwo. Twoją rzeczą teraz jest, będąc świadomym swoich praw, w pełni z nich korzystać i nie płaszczyć się przed nikim – w poczuciu swojej równości”.

Z narady sekretariatu KC PZPR. O likwidacji instytucji żydowskich. Warszawa, 4 sierpnia 1949 r.

W p[unkcie] 4 porz[ądku] dzien[nego] tow. MAZUR zreferował sytuację na odcinku organizacji żydowskich [...] stwierdzając, że CKŻP wykonał wielką pracę i dzięki temu wszyscy Żydzi mają zabezpieczone normalne warunki pracy i bytu i nie potrzebują już specjalnej materialnej pomocy.

W związku z tym postanowiono:

1) wszystkie instytucje, jak domy dziecięce, bursy itd., które dotychczas są prowadzone i finansowane przez Komitet Żydowski – przejmie Państwo od 1-go stycznia 1950 r.

2) Również od 1-go stycznia 1950 r. zlikwidować działalność „Jointu”. O decyzji likwidacji zakomunikować Jointowi na 2-3 miesiące przed terminem.

3) Na okres jednego roku znieść ograniczenia repatriacyjne w stosunku do Żydów, emigrujących do Izraela. Polecić wydawać 1000-1200 paszportów miesięcznie dla emigrantów żydowskich. Ogłosi [się] że wydawanie paszportów będzie się odbywać do 1-go sierpnia 1951 r. Wyjeżdzający emigranci winni się zrzec obywatelstwa polskiego i prawa powrotu do kraju.

4) Popierać emigrację elementów klerykalnych i syjonistycznych, zaś powstrzymywać od wyjazdu inteligencję zawodową i robotników.

5) Minister Skarbu może według swego uznania wydawać po 250 dolarów na paszport z przewidzianej w umowie między Polską a Izraelem sumy dwóch i pół miliona dolarów, zależnie od salda bilansu handlowego.

1. TSKŻ [Towarzystwo Społeczno-Kulturalne Żydów] - organizacja zrzeszająca Żydów polskich, w latach 1950-1991 jedyne ich przedstawicielstwo. Powstało w październiku 1950 roku z połączenia Centralnego Komitetu Żydów w Polsce z Żydowskim Towarzystwem Kultury i Sztuki. Celem statutowym Towarzystwa jest rozwijanie, zachowywanie i propagowanie żydowskiej kultury. Do 1968 roku Towarzystwo dysponowało wydawnictwem „Jidysz Buch”- największym w tym czasie na świecie wydawnictwem publikującym w języku jidysz - oraz pismami „Fołks Sztyme” i „Jidysze Szriftn”, które miały 5 tys. subskrybentów. W 1956 roku TSKŻ liczył 12,5 tys. członków w 30 oddziałach terenowych, przy których działały żydowskie biblioteki i kluby. Załamanie działalności przyniosła nagonka antysyjonistyczna i masowa emigracja Żydów z Polski w 1968 roku. Obecnie TSKŻ posiada 17 oddziałów i 2 tys. członków. Wydaje dwujęzyczne, polsko-żydowskie, pismo „Dos Jidysze Wort – Słowo Żydowskie”, organizuje imprezy kulturalne i programy opieki społecznej i zdrowotnej dla swoich członków, zazwyczaj starszych osób.
2. Wspomnienie Miriam Kuperman - TSKŻ organizował kolonie żydowskie w całej Polsce.(...) Ja zawsze wiedziałam, że jestem Żydówką, ale ja nigdy nie widziałam więcej Żydów niż moja rodzina. I nagle pojechałam na kolonie. I nagle zobaczyłam więcej Żydów. To było dla mnie bardzo dziwne. Pytałam się, czy to wszyscy to Żydzi tutaj. Poznaliśmy dzieci z całej Polski. I mamy właściwie związki do dnia dzisiejszego.
3. [Do TSKŻ] codziennie wieczorem przychodzili ludzie po prostu tak, wypić herbatki, porozmawiać jeden z drugim, nawet jeśli nie było jakichś odczytów. Prócz tego w klubie dla młodzieży była nauka żydowskiego jidysz, były gazety żydowskie, były książki żydowskie i były takie obozy letnie, na które jeździły dzieci ze wszystkich środowisk żydowskich w Polsce.
4. żydowskiej nie było. Kiedyś były spotkania z Leopoldem Traperem, szpiegiem z Czerwonej Kapeli. On był przewodniczącym TSKŻ. Ktoś go spytał, dlaczego mamy się uczyć jidysz, a nie hebrajskiego. Jak on na nas napadł! Powiedział, że jidysz to jest prawdziwy język Żydów. Ja jestem za tym. Szkoda tego języka, bo taka wielka kultura zniknęła razem z językiem.

Centralny Komitet Żydów Polskich jest reprezentacją ludności żydowskiej w Polsce. Zasiadają w nim przedstawiciele stronnictw politycznych i organizacji społecznych działających w środowisku żydowskim, a mianowicie: Polskiej Partii Robotniczej, Ogólnych Syjonistów, Bundu, Poalej Syjon-Prawicy, Poalej Syjon-Lewicy, Związku Partyzantów Żydowskich, Żydowskiej Organizacji Bojowej, Haszomer Hacair, Hechalu [...]. CK prowadzi rozgałęzioną i różnokierunkową działalność wykonawczą przez odpowiednie oddziały i referaty.