Latem 1944 roku fiasko - nie militarne, ale polityczne - poniosła akcja „Burza", której celem było pokazanie, że należy liczyć się z Polską uznającą rząd w Londynie. Tadeusz Żenczykowski w „Polsce Lubelskiej 1944" pisał: “Już w ostatniej dekadzie lipca sztaby wszystkich okręgów AK wiedziały o podstępnych metodach likwidacji AK zastosowanych w Wilnie. Niezrozumiałe więc było postępowanie tych wyższych oficerów AK, którzy dawali się złapać na przynętę sowieckich obietnic i gwarancji. Trudno było przypuszczać, że wykazywana gotowość dalszej walki z Niemcami powstrzyma sowieckie represje. Zwodnicze umowy nie zapewniały też bezpieczeństwa tysiącom akowców". Jak wytłumaczyć zachowanie dowódców Armii Krajowej?
Brakiem alternatywy. Wystąpienie zbrojne przeciw Sowietom równałoby się daniu im argumentu za represjami. Komuniści byli też innym przeciwnikiem niż Niemcy, bo jednak mieli jakieś poparcie społeczne. Nowa rzeczywistość, którą nieśli, nie była tak postrzegana jak hitleryzm. Nie było w związku z tym powszechnego przyzwolenia na opór wobec Armii Czerwonej.
Po drugie, całkiem możliwe, że oficerom AK, wychowanym według zasad II RP, nie mieściło się w głowie, że można tak oszukiwać. Tym bardziej że oficerowie sowieccy byli bardzo kordialni. Negocjacje w sprawie spotkania, które potem doprowadziło do procesu szesnastu, toczyły się w atmosferze pełnej gwarancji osobistej nietykalności.
Po trzecie, AK miała także naiwne wyobrażenie, że Sowieci po zachodniej stronie linii Curzona będą się zachowywać inaczej. Mieli przecież pretensje do ziem na wschód od niej, ale na terenach, które sami uznawali za polskie, powinni zachowywać się inaczej.
Po czwarte wreszcie, panowało przekonanie, że alianci nie pozwolą na taką grandę. Te złudzenia były dość silne.

Partyzantów AK zamyka w więzieniach. Janek Jankiewicz, pseudonim ,,Wołga", siedzi w więzieniu w Starej Wilejce:
W celach niedużych, po czterdzieści osób, tak że mowy nie było, aby się położyć na cemencie. Brud, wszy, głodówka. W lutym 1945 roku opanował nas świerzb. Jakoś po smarowaniu dziesięcioprocentowym kreozotem wyleczyliśmy się. Jednak dalej wszy, pluskwy, brud. W marcu 1945 roku tyfus plamisty. W ciągu tygodnia zmarło trzysta osób. Jako martwy byłem wrzucony do sutereny, tam nas trzech odżyło.

„Nad umęczoną polską ziemią znów powiały biało-czerwone sztandary” - głosił Manifest PKWN.

Potrzeba polskości była silna i komuniści to wiedzieli. Jednocześnie lansowali hasło, że nie ma powrotu do Polski przedwrześniowej. Tak naprawdę dzieje PRL zaczynają się w roku 1939, kiedy rozsypała się II Rzeczpospolita. Druga połowa lat trzydziestych to okres militarnej buńczuczności ekipy pułkowników. Oni mówili, że nie ma miejsca na demokrację, bo trzeba bronić państwa przed zagrożeniami. Gdy przyszedł wrzesień 1939 roku, skończyło się to kompromitacją, bo trudno inaczej nazwać ucieczkę rządu, prezydenta, a przede wszystkim naczelnego wodza. Ludzie mieli poczucie, że ich świat się zawalił. Dlatego to, co komuniści obiecywali w sferze ideowej, mogło w jakimś stopniu być kuszące. I władza była polska, afiszowała się z tym. Orzełki były na czapkach - bez korony, ale jednak. Społeczeństwo chciało Polski, ale niekoniecznie takiej jak w ostatnich latach istnienia II RP.

Z drugiej strony, komuniści bardzo łatwo zaprzepaszczali ten kredyt zaufania. Znamy listy przejęte przez cenzurę wojenna, w których Polacy skarżyli się na sytuację. Było to po części związane z zachowaniem się Armii Czerwonej. Na posiedzeniach PKWN martwiono się, że szanse na zdobycie autorytetu są niszczone przez zachowanie żołnierzy radzieckich. Ludzie zaczęli mówić, że znowu po ulicach chodzi “ruskie gestapo". Uwięzienie żołnierzy 27. Wołyńskiej Dywizji Piechoty AK na zamku w Lublinie, gdzie wcześniej mieściło się hitlerowskie więzienie, i w obozie na Majdanku pokazywało, czego należało się spodziewać po nowej władzy. Utworzony właśnie Urząd Bezpieczeństwa też stał się jednym z pierwszych ambasadorów nowej władzy. Osobną kwestią było zachowanie się przedstawicieli nowej władzy - od razu bowiem pojawiło się dygnitarstwo.

Aktorów i reżyserów poszukują w batalionach i w obozach jenieckich: przedwojenny aktor Borys Niejmark służy teraz w stopniu młodszego lejtnanta, Jelena Połowcewa z teatru w Penzie ostatnie lata spędziła na froncie, Klaudia Łysienko, przed wojną aktorka w teatrze w Krzemieńczuku, w czasie okupacji została wywieziona do Niemiec, podobnie jak Nina Kuzniecowa, przed wojną studentka leningradzkiej szkoły teatralnej.
Aleksiej Krasotin, powołany, gdy miał dziewiętnaście lat, z 484 Pułkiem Myśliwców stacjonuje teraz w Niemczech. Przygotowuje maszyny do wylotu. Gdy słyszy: „Potrzeba was na froncie sztuki", od razu się pakuje i wyjeżdża do Legnicy.