Żyd, żołnierz WP, pisał w liście z 11 sierpnia 1945 r.:
Byłem w kilku domach we wsi, gdzie się znajdujemy. W każdym domu panuje taki antysemityzm, że włosy stają mi dęba. Nie biorąc mnie za żyda, opowiedzieli mi takie rzeczy, których straszno słyszeć.

Niedobitki polskich Żydów otaczała wrogość ze strony części Polaków, prowadząca do czystki etnicznej - podejmowanej spontanicznie, niezależnie, w poszczególnych miastach i miasteczkach, wszędzie tam gdzie Żydzi ocaleli z Zagłady. „I gdy do miasteczka, które niegdyś było żydowskim w 90 procentach, wróci jedna lub dwie rodziny żydowskie, znajdują się na terenie obcym, wrogim” - czytamy w jednym z raportów Delegatury Rządu przesłanym do Londynu w 1945 r.

Jan T. Gross ma rację, gdy pisze, że Żydzi nie byli zainteresowani komunizmem. Zapomina jednak, że wówczas nikt z rządzących nie mówił otwarcie, że Polska będzie komunistyczna, natomiast poparcie dla nowego reżimu w środowisku pozostałych w kraju polskich Żydów było masowe, by nie rzec - demonstracyjne. Mówią o tym chociażby sprawozdania z przebiegu wyborów w styczniu 1947 r. oraz ich wyniki wśród Żydów mieszkających na Dolnym Śląsku. Niemal wszyscy z kilkunastu tysięcy zamieszkałych w Wałbrzychu, Wrocławiu, Bielawie, Legnicy i innych miastach regionu głosowali na Blok Demokratyczny. W Dzierżoniowie tylko jeden nauczyciel, określany w dokumencie jako „Żyd asymilator", oddał swój głos na PSL, pisząc na kartce “bez PPR-u ze Lwowem i Wilnem".

Krystyna Kersten w książce „Narodziny systemu władzy. Polska 1943–1948” przeprowadziła analizę postaw Polaków w pierwszej fazie rządów komunistycznych.
Przez cały tok tej pracy nie mogłam oprzeć się wrażeniu, że historię Polski i Polaków lat 1943-1948 zawrzeć można w jednym zdaniu: wszyscy ponieśli klęskę, a jednocześnie wszyscy wygrali. Sąd ten, który najpewniej wywoła sprzeciwy, spróbuję uzasadnić.
Zacznę od pierwszego członu zdania: wszyscy ponieśli klęskę. Naturalną koleją życia politycznego w położeniu, w jakim państwo polskie i polski naród znalazły się na przełomie wojny i pokoju, ujawniły się różne koncepcje polityczne, różne postawy i zachowania społeczne. Sprawą podstawową była skala kompromisu z rzeczywistością, jaką niosła zajmująca ziemie polskie Armia Czerwona, z porządkiem, jaki tworzyli komuniści polscy dochodzący do władzy dzięki układowi sił na arenie międzynarodowej. Wśród niezłomnych przeciwników kompromisów, których realną ceną byłaby faktyczna rezygnacja z suwerenności Rzeczypospolitej, znajdowali się zarówno politycy lewicy: socjaliści i ludowcy, jak i reprezentanci tradycyjnej prawicy. W dramatycznym położeniu Polski i Polaków każda grupa społeczna i każda - poza komunistami - formacja ideowa podzieliły się w uproszczeniu na tych, który uznali, że kompromis z władzą komunistyczną nie jest możliwy, oraz na tych, którzy wierzyli, że tylko przez obecność będzie można wpływać na losy państwa i narodu [...].
Spojrzenie na ową nową zmianę pokoleń - na pokolenie Solidarności - uzasadnia drugi człon zdania otwierającego te końcowe uwagi: wszyscy wygrali walkę, której celem było przetrwanie i rozwój społeczeństwa polskiego we wszystkich dziedzinach jego egzystencji. Niezależnie od mniej lub bardziej sprzyjających uwarunkowań międzynarodowych i ewolucji systemu w samym Związku Radzieckim po 1956 r., po to, aby Polacy mogli zachować w pełni swą kulturową tożsamość, żywe musiały pozostać różne tradycje, różne modele patriotyzmu, antagonistyczne, a jednocześnie komplementarne wzory postaw ideowych i politycznych [...].
Aby jednak to, co się wydarzyło, stało się możliwe, Polacy w 1944 r. musieli, nie uświadamiając sobie tego, przyjąć różne role. Prawie każda z tych ról była nieodzowna, jeżeli Polska miała pozostać Polską.