Polska

Między oporem a wiarą – początki komunizmu w Polsce

Damian Banasiak

1
Tryb prezentacji

Sugerowane materiały

Ukryj pytania/zadania

Zadania

Następujące materiały można zaproponować  do obejrzenia przed lekcją:

  1. Sobieszczański M. (reż.), Zgoda, 2017
  2. Smarzowski W. (reż.), Róża, 2011
  3. Pasikowski W. (reż.), Pokłosie, 2012
  4. Kowalczyk J. R., Domy pracy twórczej [w:] „culture.pl” [online], [dostęp 19.08.2022], dostępny w Internecie: https://culture.pl/pl/artykul/domy-pracy-tworczej  
  5. Dąmbski E., Egzekutor, Warszawa 2020
2
Tryb prezentacji

Sprawozdanie Stan wiedzy członków partii

W 1948 r. pewien działacz partyjny opisał swój wyjazd do jednej z miejscowości w ówczesnym województwie kieleckim. Przybyliśmy z towarzyszem Pańtakiem do gminy Małogoszcz o godz. 11. Pepeerowcy* prawie wszyscy byli w kościele. Na moje pytanie, czy nie ma tu takiego pepeerowca, który do kościoła nie chodzi, odpowiedziano, że wszyscy i zawsze pepeerowcy chodzą do kościoła:,,czego ojciec nauczył, tego my przestrzegamy".
O poziomie okolicy chyba może świadczyć następujący dialog:
- Czyje to portrety wiszą na ścianie?
Rozmówca pospiesznie podążył do portretów; podniósł się na palce i sylabizował: Bo-le-sław Bie-bie-bierut. Cyr-cyran". Nie mogę przeczytać, oświadczył. Ciemnowato i oczy moje już dobrze nie widzą. Ten towarzysz miał około 40-45 lat.
- Wy przeczytaliście: Bolesław Bierut. (...) Któż to jest ten Bierut?
- Może słyszałem, ale nie wiem, nie pamiętam.
- Czy moglibyście powiedzieć, kto to Gomułka?
-Też nie, jakoś nie pamiętam.
Według opinii wójta jest on jednym z lepszych pepeerowców i najlepszym sołtysem w gminie.

Trofim Maryszczuk, Sprawozdanie..., 1948 r. 
 

źródło

Trofim Maryszczuk, Sprawozdanie..., 1948 r.

Ukryj pytania/zadania
?

Pytania

1) Co lokalni członkowie PPR wiedzą o Bolesławie Bierucie? Wyjaśnij kim był Bierut.

2) Kim jest Gomułka?

3) Czy członkostwo w partii było jednoznaczne z przyjęciem światopoglądu komunistycznego? Odpowiedź uzasadnij

4) Z jakiego powodu według ciebie mieszkańcy Małogoszcza mogli wstąpić do partii?

 

3
Tryb prezentacji

Liczebność członków partii

Społeczeństwo a władza

źródło

K. Kersten, Narodziny systemu władzy. Polska 1943-1948, Poznań 1990

 

Ukryj pytania/zadania
?

Pytania

1) Jakie korzyści oferowała nowa władza, wymień, a następnie zastanów się nad zagrożeniami jakie mogą one ze sobą nieść

2)Wymień czynniki neutralizujące wrogość i osłabiające opór. Który z nich wydaje Ci się najistotniejszy. Uzasadnij swój wybór

3) Zastanów się czy twoje obecne rozumienie hasła „demokratyczne” jest tożsame z rozumieniem tegoż w 1945 r. Przedyskutuj to.

 

4
Tryb prezentacji

Słowo o Stalinie

Szó­stej Czę­ści przy­glą­da się świat.

Bi­twa.

Tam - bez­ro­bo­cia, straj­ki, głód.

Tu - pra­ca. Na­tchnio­ny trak­tor.

Two­rzy hi­sto­rię zwy­cię­ski lud.

Chwa­ła fak­tom!

Któż, jak On, przez dzie­siąt­ki lat

wiódł ludz­kość na krań­ce dzie­jów?

Jego imię - wal­czą­cy świat:

na­dzie­ja. 

[...]

Pę­dzi po­ciąg hi­sto­rii,

bły­ska stu­le­cie-se­ma­for.

Re­wo­lu­cji nie trze­ba glo­rii,

nie trze­ba szum­nych me­ta­for.

Po­trzeb­ny jest Ma­szy­ni­sta,

któ­rym jest On:

to­wa­rzysz, wódz, ko­mu­ni­sta -

Sta­lin - sło­wo jak dzwon!

 

źródło

W. Broniewski, Słowo o Stalinie [w:] „Kalendarz młodzieżowy”, Warszawa 1953

Ukryj pytania/zadania
?

Pytania

1) Wskaż podmiot wiersza

2) Do kogo Broniewski porównuje Stalina? Czemu służą takie metafory. Do jakich znanych ci procesów mogą nawiązywać

3) Po lekturze wiersza oraz  artykułu „Domy pracy twórczej” zastanów się nad korzyściami płynącymi dla artystów ze współpracy z władzą. 

4) Zajmij stanowisku w dyskusji nt. oceny autorów współpracujących z władzą. Weź pod uwagę korzyści, straty oraz zastanów się nad procesem wydawniczym w PRL.

 

5
Tryb prezentacji

Współpraca z władzą

W pierwszych miesiącach funkcjonowania nowej władzy wyróżniane są trzy wobec niej postawy: odrzucenie jakichkolwiek kontaktów z komunistami, robienie tego, co możliwe, oraz uznanie komunizmu za ostatecznego zwycięzcę, poddanie się mu i włączenie się w system - jak uczynił to Bolesław Piasecki. Wybitna badaczka Krystyna Kersten nie bez powodu nazwała ten okres „między oporem a przystosowaniem". Spektrum postaw było szerokie.


Warto pamiętać, że Stanisław Mikołajczyk, który z punktu widzenia Polaków żyjących w kraju jest bohaterem i symbolem sprzeciwu wobec komunizmu, dla środowisk emigracyjnych był zdrajcą. Na emigracji Mikołajczyk był przykładem człowieka, który zdradził sprawę, o którą walczył. A przecież wiemy, że rzesze uczestników oporu, łącznie z członkami Narodowych Sił Zbrojnych, weszły w struktury władzy. Ludzie wstępowali albo do PPR, albo do PPS i przejmowali lokalne struktury administracji państwowej. Skalę tego zjawiska można poznać, czytając materiały samej partii, przygotowane przez komisję kontroli partyjnej. Komuniści martwili się tym, i dwa, trzy lata później przystąpili do oczyszczania swoich szeregów z ludzi, którzy mieli ,,haczyk akowski".
Indywidualne motywy przyłączania się do nowej władzy były bardzo różne. Od wallenrodyzmu, aby rozsadzać komunistów od środka i nie pozwolić im zagarnąć wszystkiego, aż po postawę pracy organicznej. Poza tym nowy ustrój spełniał nadzieje różnych politycznych radykałów, i to niekoniecznie spod znaku KPP. Wydaje się, że postawa na przykład Bolesława Piaseckiego, jego włączenie się w nową rzeczywistość, wynikała w dużej mierze z tego, że on już przed wojną głosił pochwałę totalitaryzmu. ONR chciało państwa jednonarodowego, rządów silnej ręki, militaryzacji społeczeństwa, odrzucenia liberalnej tradycji parlamentarnej. I to wszystko po 1945 roku się ziściło. 

Wreszcie ludzie przypuszczali, że dany porządek utrzyma się dłuższy czas i komuniści nie odejdą tak łatwo. Próbowano więc znaleźć jakąś niszę, która pozwoliłaby pogodzić własne przekonania polityczne i rzeczywistość. Moment, w którym zgasła ostatnia nadzieja, że system będzie można zmienić od środka, był największym zwycięstwem komunistów. Temu służył cały mechanizm ceremonialny, pochody, akademie - pokazywanie społeczeństwu, że system będzie wieczny. Ludzie byli zmęczeni wojną, chcieli odnaleźć spokój i ład, nie mieli już sił do walki z nowym okupantem - bo to była okupacja, głównie radziecka. Gdy zgasła nadzieja na konflikt zbrojny, zmianę komunizmu od środka, gdy ludzie zrozumieli, że nie tylko oni, ale też ich dzieci będą żyć w tym systemie, przeorientowali swoje postawy i strategie życiowe. Starali się urządzić na tyle, na ile się dało.

 

źródło

A. Brzeziecki, Dwa razy dwa jest szesnaście. Rozmowa z Piotrem Osęką [w:] „Lekcje historii PRL w rozmowach”, Warszawa 2009, s. 13-14

Ukryj pytania/zadania
?

Pytania

1) Bazując na zdobytej dotychczas wiedzy zastanów się z czego wynika skrajnie różna ocena Mikołajczyka. Za co krytykowali go politycy emigracyjni.

2) Scharakteryzuj motywy kierujące ludźmi z ruchu oporu przyłączającymi się do struktur władzy

3) Co zdaniem Piotra Osęki najbardziej wpłynęło na zmianę postaw Polaków

 

Bibliografia

  1. Broniewski W., Słowo o Stalinie [w:] „Kalendarz młodzieżowy”, Warszawa 1953
  2. Brzeziecki A., Dwa razy dwa jest szesnaście. Rozmowa z Piotrem Osęką [w:] „Lekcje historii PRL w rozmowach”, Warszawa 2009
  3. Kersten K., Narodziny systemu władzy. Polska 1943-1948, Poznań 1990
  4. Trofim Maryszczuk, Sprawozdanie..., 1948 r.