Polska, Świat

Totalitaryzm, kolektyw idealny

Rafał Derda

1
Tryb prezentacji

Jedność wodza i ludu

Ukryj pytania/zadania
?

Pytania

a) jak sądzisz, co oznaczają, Twoim zdaniem, słowa: Jeden naród! Jeden wódz! Jedna Rzesza! 

- dlaczego zanim padły te słowa, pokazano wzajemne nawoływanie się robotników? 

- czemu miała służyć taka technika przedstawienia społeczeństwa?

Zadania

1. Obejrzyj fragment filmu  Tryumf woli, reż. Leni Riefenstahl, 1935, Fragment: 32:00 - 36:21

a) podaj programowane przez urzędników idealne cechy społeczeństwa Rzeszy 

b) wyjaśnij w jaki sposób, według urzędników, mają się realizować: prawo, porządek i bezpieczeństwo 

c) wyjaśnij w jaki sposób przedstawiono stosunek władzy do robotników. Czy jest on pozytywny, czy negatywny? 

d) określ rolę, jaką mają spełniać robotnicy w państwie 

2
Tryb prezentacji

Fragment tekstu: "Bunt mas"

Człowiek masowy

„Widzi w państwie anonimową władzę (...), wierzy, iż państwo jest czymś, co do niego należy. Przypuśćmy, że w życiu publicznym jakiegoś kraju pojawiają się trudności, czy konflikty; człowiek masowy domaga się natychmiast, by państwo się tym zajęło (...). To jest właśnie największe niebezpieczeństwo, jakie dziś zagraża cywilizacji: upaństwowienie życia (...) wchłonięcie przez państwo wszelkiej społecznej spontaniczności (...). Człowiek masowy rzeczywiście wierzy w to, że państwo to on i coraz usilniej dąży do tego, by za jego pomocą niszczyć (...) wszelkie twórcze mniejszości, które mu przeszkadzają (...). Rezultaty tych dążeń okażą się fatalne (...): społeczeństwo będzie musiało żyć dla państwa, człowiek dla machiny rządowej"

źródło

J. Ortega y Gasset, Bunt mas, 1930 [w:] Świat człowieka. Świat nowoczesny. Część I, Warszawa 2007, s. 231

Ukryj pytania/zadania

Zadania

Powiąż ze sobą relację władza – społeczeństwo przedstawioną w filmie z fragmentem tekstu autorstwa Jose Ortegi y Gasseta. 

3
Tryb prezentacji

Fragment tekstu: „Czy to jest człowiek?”

Więzień

„Podróż trwała tylko około dwudziestu minut. Potem ciężarówka zatrzymała się i zobaczyliśmy wielką bramę, a na niej jasno oświetlony napis (jego wspomnienie do dziś prześladuje mnie w snach): ARBEIT MACHT FREI – praca czyni wolnym. (…) 

Robotników podlegających tej karze [obozu] rozbiera się tak samo jak nas, ale ich rzeczy osobiste idą na przechowanie do specjalnego magazynu. Nie tatuuje się ich i nie goli, dzięki czemu są łatwo rozpoznawalni, lecz przez cały czas trwania kary wykonują taką samą pracę i podlegają takiej samej dyscyplinie jak my, z wyjątkiem, oczywiście, selekcji. Pracują w oddzielnych Kommandos i nie mają żadnego rodzaju stosunków ze zwykłymi Häftlingami. Bo rzeczywiście dla nich lagier jest karą i jeśli nie umrą na skutek ciężkiej pracy czy choroby, najprawdopodobniej wrócą do ludzi; gdyby mogli kontaktować się z nami, stanowiłoby to wyłom w murze, poza którym umarliśmy dla świata, i rzuciłoby światło na tajemnicę, jaką dla ludzi wolnych jest nasze bytowanie. Dla nas natomiast lagier nie jest karą; przed nami nie ma określonego terminu i lagier dla nas jest po prostu sposobem egzystencji, jaki nam bezterminowo został przydzielony w łonie społecznego germańskiego porządku.” 

źródło

L. Primo, Czy to jest człowiek?, Kraków 2008, s. 95

Ukryj pytania/zadania
?

Pytania

a) jak sądzisz, czym jest wspomniana w tekście tajemnica? 

Zadania

1. Wyjaśnij znaczenie terminów Kommandos i Haeftlingi 

2. Wyjaśnij na czym, według opisu sytuacji przez autora, może polegać społeczny germański porządek

3. Wyjaśnij, na czym polegała ironia napisu „praca czyni wolnym” umieszczonego w obozie Auschwitz 

4
Tryb prezentacji

Fragment książki: „Podróż do krainy zeków”

ZSRR

"Kiedy więzień odsiedzi swoje pięć, osiem lub dziesięć lat, wcale nie dostaje zezwolenia na powrót do poprzedniego miejsca zamieszkania. Najczęściej pozostaje na miejscu. Tutaj go znają i tu jego przeszłość nie będzie go kompromitować. Staje się osiedleńcem, urządza się przy jakimś obozie i z czasem może się czegoś dochrapać. Niemal o każdym naczelniku, który przyjechał na Kwadrat 48 z Pialmy czy też Miedwiežjegorska, mówiono nam, że to były zek. Ci, którzy wyjeżdżają do centralnej Rosji bądź w inne “normalne” rejony Związku Radzieckiego, dostają w paszporcie wpis o tym, że przebywali w obozie, co na zawsze odbiera im dostęp do odpowiedzialnej czy dobrze płatnej pracy. Legendarne „wyjątki od reguły” tylko ją potwierdzają. Reguła zaś jest taka, że gdziekolwiek taki człowiek zamieszka, zostanie wpisany do ewidencji NKWD i przy najbliższej okazji będzie pierwszym kandydatem do powrotu za druty.  

Władza radziecka całkiem słusznie i zasadnie nie może mieć zaufania do tych, którzy choćby przez krótki czas byli w łagrze i widzieli haniebną tajemnicę reżimu. Dla takich ludzi pobyt na wolności stanowi tylko przerwę czy też urlop, po którym za kilka lat nastąpi powrót do obozu. Radzieckie łagry pełne są ludzi, którzy z więziennymi warunkami oswoili się jak z własnym losem. Po raz pierwszy aresztowano ich w latach dwudziestych, od tamtej pory parę razy byli zwalniani i ponownie trafiali do obozu. W każdym więziennym pociągu wiozącym uzupełnienia do łagru obok nowicjuszy znajdą się też „bywalcy", dla których zona jest domem rodzinnym. Przechodząc przez wartownię, w sposób natychmiastowy i naturalny wchodzą w znaną sobie dobrze koleinę obozowego życia." 

źródło

J. Margolin „Podróż do krainy zeków”, Wołowiec 2013, s. 175

Ukryj pytania/zadania
?

Pytania

a) w jaki sposób, Twoim zdaniem,  obozy pracy wpisują się w porządek społeczny III Rzeszy i ZSRS? 

Zadania

1. Rozważ podobieństwa i różnice między tekstami Margolina i Leviego – uzasadnij swoje zdanie 

2. Wyjaśnij pojęcia zek, łagier i zona 

5
Tryb prezentacji

Fragment książki „Historia społeczna Trzeciej Rzeszy”

Kobiety

„Podstawą nazistowskich poglądów w kwestii kobiecej był dogmat głoszący, że nierówność płci jest tak samo wieczna jak nierówność ras. I choć w wojnie płci nie oznaczało to degradacji kobiet aż do poziomu Żydów, to przecież skazywało je nieuchronnie na zamknięcie w kręgu spraw domowych. Jaskrawo widoczną oznaką dyskryminacji kobiet było wykluczenie ich z królestwa polityki: jedna z najwcześniejszych uchwał NSDAP (styczeń 1921) odsuwała kobiety raz na zawsze od wszystkich kierowniczych stanowisk w partii. Antyfeminizm działał jak łagodniejsza odmiana antysemityzmu. Tak jak ten ostatni łączył różne niechęci i urazy w jeden syndrom nienawiści, tak antyfeminizm dostarczał mężczyznom sposobności do odreagowania rozmaitych kompleksów: patriarchalnego autokratyzmu nietolerancji, filisterskiej niechęci do subtelności, niepewności pracy urzędników, poczucia niepełnej męskości, a wreszcie zwykłej mizogynii. Hitler nazwał emancypację kobiet symptomem degeneracji kulturalnej (…)” 

źródło

R. Grunberger, Historia społeczna Trzeciej Rzeszy, t.2, Warszawa 1987, s. 93

Ukryj pytania/zadania

Zadania

1. Rozważ rolę kobiety w systemach totalitarnych – na czym polega ograniczenie praw kobiet w takim ujęciu. 

2. Sprawdź pojęcia: filisterski, mizoginia.

2. Wyjaśnij na czym, mogłyby polegać przytoczone przez autora kompleksy.

6
Tryb prezentacji

Plakat z Hitlerem

Wizerunki wodzów

Opis

„Niech żyją Niemcy”, (Hitler)

Ukryj pytania/zadania

Zadania

Na podstawie wizerunków wodzów – sposobu w jaki zostały pokazane ich ciała - określ ich rolę w państwie, także w porównaniu z rolą kobiet opisaną w tekście Richarda Grunbergera

7
Tryb prezentacji

wiersz

Wódz i partia - ZSRR

Słowa nasze, nawet co ważniejsze słowo 

ściera się w użyciu, jak ubiór, co sparciał. 

Chcę, by zajaśniało na nowo 

najdostojniejsze ze słów - partia. 

Jednostka! Co komu po niej?! 

Jednostki głosik cieńszy od pisku. 

Do kogo dojdzie? - ledwie do żony! 

I to, jeżeli pochyli się blisko. 

Partia - to głosów jeden poryw - 

zbity z bezliku cichych i cienkich, 

pękają od nich wrogów zapory, 

jak w huku armat w uszach bębenki. 

Źle człowiekowi, kiedy sam jest. 

Biada samemu, nic nie zwojuje - 

byle dryblas w pól go przełamie, 

i nawet słabsi, ale we dwoje. 

A gdy się w partię zejdziemy w walce - 

to padnij, wrogu, leż i pamiętaj. 

Partia - to ręka milionopalca, 

w jedną miażdżącą pięść zaciśnięta. 

Jednostka - zerem, jednostka - bzdurą, 

sama - nie ruszy pięciocalowej kłody, 

choćby i wielką była figurą, 

cóż dopiero podnieść dom pięciopiętrowy. 

Partia - to barki milionów ludzi 

ciasno do siebie przypartych - 

podźwigniem gmachy, do nieba podrzucim, 

napiąwszy mięśnie i oddech w partii. 

Partia - to stos pacierzowy klasy robotniczej. 

Partia - to nieśmiertelność naszej sprawy. 

Partia - to jedno, co mnie nie zdradzi. 

Dziś jam subiektem, a jutro ścieram cesarstwa z mapy. 

Mózg klasy, sprawa klasy, siła klasy, chluba klasy - 

oto czym jest partia. 

Partia i Lenin - bliźnięta-bracia - 

kogo bardziej matka-historia ceni? 

Mówimy - Lenin, a w domyśle -partia, 

mówimy - partia, a w domyśle - Lenin. 

źródło

W. Majakowski, Włodzimierz Iljicz Lenin, tłum. Lucjan Szenwald, [dostęp: 15.08.22] Dostępne:  https://poezja.org/wz/W%C5%82adimir_Majakowski/6219/Wlodzimierz_Iljicz_Lenin

Ukryj pytania/zadania

Zadania

1. Wyjaśnij dlaczego lepiej być w partii według autora. 

2. Opisz w jaki sposób autor odniósł się do kobiet. 

3. Określ kim, Twoim zdaniem, staje się, opisany przez autora, robotnik w szeregach partii. 

4. Zdefiniuj rolę, jaką pełni wódz. 

8
Tryb prezentacji

Wódz i partia – III Rzesza

Ukryj pytania/zadania

Zadania

1. Obejrzyj fragment filmu „Tryumf woli”, reż. Leni Riefenstahl, 1935 (1:49:21 – 1:49:31) – przemówienie Rudolfa Hessa

a) porównaj rolę wodza wyrażoną przez przemawiającego do tej przedstawionej w wierszu Majakowskiego.

2. Zadania do fragmentu tekstu

a) scharakteryzuj cechy idealnego członka partii

b) porównaj rolę partii, przedstawioną przez przesłuchującego, do tej w wierszu Majakowskiego

Bibliografia

  1. R. Grunberger, Historia społeczna Trzeciej Rzeszy, t.2, Warszawa 1987
  2. Kim Ir Sen, [dostęp: 2.08.22] Dostępne w Internecie: https://fr.wikipedia.org/wiki/Fichier:Mansudae_Grand_Monument_(5063141561).jpg
  3. Lenin, [dostęp: 2.08.22] Dostępne w Internecie: https://en.tripadvisor.com.hk/LocationPhotoDirectLink-g298507-d549274-i239008945-Statue_of_Lenin_at_Finland_Station_Finlyandskiy_Vokzal-St_Petersburg_Nort.html
  4. J. Margolin „Podróż do krainy zeków”, Wołowiec 2013
  5. „Niech żyją Niemcy”, [dostęp: 2.08.22]  Dostępne w Internecie: https://krakow.ipn.gov.pl/pl4/edukacja/przystanek-historia/103488,Nazizm-jako-antychrzescijanska-religia-zastepcza.html
  6. „Opowiadamy się za pokojem i bronimy sprawy pokoju” Stalin, [dostęp: 2.08.22] Dostępny w Internecie: https://press-files.anu.edu.au/downloads/press/n2129/html/ch04.xhtml
  7. J. Ortega y Gasset, Bunt mas, 1930 [w:] Świat człowieka. Świat nowoczesny. Część I, Warszawa 2007
  8. G. Orwell, Rok 1984, Warszawa 2021 
  9. L. Primo, Czy to jest człowiek?, Kraków 2008
  10. Tryumf woli, reż. Leni Riefenstahl, 1935