Polska, Świat

Prawa człowieka

Agnieszka Mikulska, Maciej Sopyło

1
Tryb prezentacji

Doda wygrywa w Strasburgu. Polska naruszyła Konwencję, karząc ją za obrazę uczuć religijnych

Wolność słowa a uczucia religijne – sprawa Dody

(…)  

Piosenkarka udzieliła w 2009 wywiadu „Dziennikowi”, w którym była pytana o swój stosunek do religii. Rabczewska stwierdziła, że wychowywała się w wierzącej rodzinie oraz że sama wierzy w istnienie siły wyższej. Uważa też, że biblijne przesłanie ma pewną wartość, ale mimo wszystko rzeczy tam opisane nie są zgodne z naukowym obrazem świata. W związku z tym „bardziej wierzy w dinozaury niż w Biblię „,ponieważ „ciężko wierzyć w coś, co spisał jakiś napruty winem i palący jakieś zioła”.

 Po tym wywiadzie na Dorotę Rabczewską doniósł do prokuratury szef Ogólnopolskiego Komitetu Obrony przed Sektami Ryszard Nowak oraz nieżyjący już były senator PiS Stanisław Kogut. Zarzutem było oczywiście naruszenie art. 196 kodeksu karnego, czyli obraza uczuć religijnych.

 W 2012 Sąd Rejonowy dla Warszawy Śródmieścia prawomocnie skazał Dodę na 5 tysięcy złotych grzywny, stwierdzając, że jej słowa o Biblii były celowo prześmiewcze i obliczone na zaszokowanie opinii publicznej. W tym samym roku piosenkarka skierowała skargę do Trybunału Konstytucyjnego, wskazując, że art. 196 kk w nieproporcjonalny sposób ogranicza jej prawo do wypowiedzi.

 W 2015 TK orzekł, że przepisy są zgodne z Konstytucją, ponieważ „przyjmuje się, że nie będzie obrazą uczuć religijnych publiczna krytyka określonej wspólnoty religijnej, jej funkcjonowania, głoszonych przez nią poglądów, łącznie z kwestionowaniem istnienia podmiotu ich kultu, o ile krytyka ta będzie pozbawiona charakteru znieważającego”. (…)

 Naruszono wolność wypowiedzi

Rabczewska wniosła skargę do Trybunału w Strasburgu jeszcze przed wyrokiem TK. ETPCz ogłosił swój wyrok dopiero po 10 latach. (…)

 ETPC powołał się też na swoje bogate orzecznictwo, z którego wynika, że nawet szokujące i niepokojące stwierdzenia korzystają z ochrony wolności wypowiedzi. Przypomniał także, że „​​grupa religijna musi tolerować zaprzeczanie przez innych ich przekonań religijnych, a nawet propagowanie przez innych doktryn wrogich ich wierze, o ile sporne stwierdzenia nie podżegają do nienawiści lub nietolerancji religijnej”.

Podkreślono, że Rabczewska nie rościła sobie prawa do rozstrzygania naukowego i ostatecznego kwestii religii, tylko dzieliła się swoją prywatną perspektywą, „zwracając się do odbiorców językiem zgodnym z jej stylem komunikacji, celowo frywolnym i kolorowym, z zamiarem wzbudzenia zainteresowania”. 

Wreszcie, Trybunał orzekł, że w sprawie Dody polskie sądy nie dokonały oceny szerszego kontekstu wypowiedzi piosenkarki i nie zrównoważyły starannie jej prawa do wolności wypowiedzi z prawami innych osób do ochrony ich uczuć religijnych i zachowania pokoju religijnego w społeczeństwie. Stwierdzono wprost, że „​​badane wyrażenia nie stanowiły niewłaściwego lub obraźliwego ataku na obiekt kultu religijnego, mogącego podżegać do nietolerancji religijnej lub naruszać ducha tolerancji, który jest jedną z podstaw społeczeństwa demokratycznego”. W związku z tym stwierdzono naruszenie art. 10 Konwencji.

Ukryj pytania/zadania
?

Pytania

a) znajdź w tekście artykuł kodeksu karnego, na podstawie, którego sformułowano zarzuty przeciwko Dodzie. Jak brzmi ten artykuł? 

b) Doda nie zgodziła sią z wyrokiem sądu, który ją skazał na karę grzywny, powołując się na prawa i wolności człowieka. Jakie  prawo/wolność przywołała? Jaki wyrok wydały sądy krajowe, a jakie Europejskiego trybunału Praw Człowieka (dalej ETPCz)? 

c) jakie były argumenty ETPCz?

d) w tekście mowa jest o tym, że Doda skierowała skargę do Trybunału Konstytucyjnego. Jak to możliwe? Czy każdy obywatel/obywatelka może skierować skargę do Trybunału Konstytucyjnego?

Zadania

  1. Prześledź dokładnie opisaną sprawę Dody, zwracając uwagę na daty. Zapisz, to jakich organów (sądów, trybunałów) zwracała się kolejno Doda. Czy kolejność ma tu znaczenie? Który z tych organów stoi najwyższej w hierarchii wymiaru sprawiedliwości? Zwróć uwagę na wyrok Trybunału Konstytucyjnego -  czy wydawał on wyrok merytoryczny w kwestii winy/niewinności Dody, czy tylko zgodności przepisów kodeksu karnego z Konstytucją?
  2. Przeczytaj uważnie fragment orzeczenia Europejskiego Trybunału Praw Człowieka. Jakie stwierdzenia podlegają ochronie wolności słowa, a jakie nie? Spróbuj podać kilka przykładów szokujących, prowokujących wypowiedzi (możesz wziąć też pod uwagę sztukę, np. obrazy, plakaty, itp.), które Twoim zdaniem mieszczą się w granicach wolności wypowiedzi.
  3. Europejski Trybunał Praw Człowieka uznał, że wydając wyroki polskie sądy nie zrównoważyły pewnych praw. Jakich? Komu one przysługiwały? Wróć jeszcze raz do katalogu praw człowieka wymienionych w Konstytucji. Zastanów się nad innymi sytuacjami, w których przestrzeganie danego prawa jednych oznacza konieczność ograniczenia praw innych.
2
Tryb prezentacji

Dominika Bychwska-Sinarska, Dorota Głowacka, Wolność artystyczna. Praktyczny przewodnik

Wolność słowa a mowa nienawiści - sprawa Jesrilda

źródło

Helsińska Fundacja Praw Człowieka, Warszawa 2014, str. 26,

https://pl.boell.org/sites/default/files/wolnosc_artystyczna_1.pdf, [27.02.2023 r.]

Ukryj pytania/zadania
?

Pytania

a) za co został ukarany filmowiec Jersild?

b) czyje poglądy przedstawiał w filmie?

c) dlaczego Europejski Trybunał Praw Człowieka uznał, że skazanie Jersilda było ograniczeniem wolności słowa? 

d) czy według Trybunału rasistowskie poglądy podlegają ochronie na gruncie wolności słowa?

Zadania

W wielu krajach, w szczególności w krajach Unii Europejskiej, prawo krajowe zakazuje publicznego szerzenia ksenofobii, rasizmu, nienawiści z powodów etnicznych, narodowych, religijnych itp., ale jednocześnie gwarantuje prawo do wolności wypowiedzi.  Zastanów się, dlaczego państwa dopuszczają ograniczenia wolności słowa w przypadkach, gdy szczerzony jest rasizm lub mowa nienawiści.  Spróbuj przypomnieć sobie wydarzenia z historii XX wieku, kiedy rasizm, mowa nienawiści były przyczynkiem do dyskryminacji, przemocy fizycznej, ludobójstwa, a nawet zagłady.

3
Tryb prezentacji

Fragmenty orzeczenia Jakóbski przeciwko Polsce

Wolność wyznania w więzieniu - sprawa Jakóbskiego

(…) Skarżący odbywa karę ośmiu lat pozbawienia wolności nałożoną przez Sąd Okręgowy z Poznaniu (…), przebywał w Zakładzie Karnym w Goleniowie. Kilkakrotnie występował z prośbą o podawanie mu posiłków bezmięsnych z uwagi na dietetyczne nakazy jego religii. Twierdził, że jest Buddystą i ściśle przestrzega buddyjskich zasad dietetycznych Mahayana, które nakazują powstrzymanie się od spożywania mięsa. (…)

W dniu 14 listopada 2006 roku, w odpowiedzi na kolejne skargi składane przez skarżącego, Regionalny Inspektor Służby Więziennej poinformował skarżącego, że jedyną dietą o charakterze specjalnym dostępną w Zakładzie Karnym w Goleniowie jest dieta "PK". Dieta ta, oprócz wieprzowiny, zawiera różne produkty mięsne, takie jak wołowina, drób i ryby. W tym zakładzie karnym dieta bezmięsna nie jest dostępna.

W dniu 20 listopada 2006 roku Inspektor Służby Więziennej w Szczecinie, w odpowiedzi na kolejną skargę, ponownie stwierdził, że jedynym rodzajem diety uwzględniającej przekonania religijne skarżącego jest dieta PK. Ponadto wyjaśnił on, że:

"Skazany ma prawo do zmiany wyznania w trakcie odbywania kary pozbawienia wolności oraz do korzystania z wolności wyznania, o ile sobie tego życzy. Nie oznacza to jednakże, iż władze więzienne zobowiązane są zapewnić takiej osobie specjalne wyżywienie spełniające konkretne wymagania wynikające z zasad jej wiary. Kwestia rodzaju wyżywienia związanego z religią lub tradycją kulturową nie powinna prowadzić do manipulacji ze strony skazanych wobec władz więziennych w celu osiągnięcia korzyści osobistych."  (…)

Skarżący podniósł, że zgodnie z Artykułem 9 Konwencji [Praw i Wolności Człowieka] Państwo ma obowiązek poszanowania i wspierania wolności jednostki w praktykowaniu swojego wyznania. Jakiekolwiek ograniczenia mogą być nałożone jedynie w interesie bezpieczeństwa publicznego, ochrony porządku publicznego, zdrowia i moralności oraz wolności innych osób. Zdaniem skarżącego przestrzeganie zasad wegetarianizmu nie może zostać uznane za zagrożenie dla bezpieczeństwa publicznego, zdrowia, moralności ani praw i wolności innych osób.  (…)

Ukryj pytania/zadania
?

Pytania

a) przeczytaj przytoczone fragmentu tekstu i zwróć uwagę, w jakim miejscu przebywał Jakóbski? Jaką karę odbywał?  

b) czy jego miejsce pobytu pozwoliło mu na przygotowywanie własnoręcznie/kupno posiłków? 

c) kto w tej sytuacji był odpowiedzialny na żywienie Jakóbskiego? 

d) czego domagał się Jakóbski do zakładu karnego? 

e) czy jego żądania zostały spełnione?

Zadania

  1. Z jakiego powodu Jakóbski poskarżył się do Europejskiego Trybunału Praw Człowieka? Na naruszenie jakiego prawa/wolności się powołał? Jak myślisz, jaki był wyrok Trybunału  - czy Trybunał uznał, że jego wolności/prawa człowieka zostały naruszone?
  2. Zastanów się chwilę nad sytuacją osób przebywających w zakładach zamkniętych. Czy osobom pozbawionym wolności nadal przysługują wolności/prawa człowieka? A może tylko niektóre? Zastanów się, ograniczenia których praw mają swoje uzasadnienie, a jakie prawa/wolności muszą być bezwzględnie przestrzegane. A teraz odnieś swoje przemyślenia do innych poza zakładami karnymi miejsc, w których przebywające osoby mają ograniczoną wolność kontaktu ze światem zewnętrznym - zakładów poprawczych, domów opieki, zakładów psychiatrycznych. Czy Twoje przemyślenia odnośnie tych osób są takie same? Dlaczego tak, dlaczego nie? Jak to się ma do faktu, że prawa człowieka przysługują każdej osobie?
4
Tryb prezentacji

Zdjęcie z wpisu Anny Alboth oraz fragment jej wpisu

Prawa człowieka a sytuacja na granicy polsko-białoruskiej

źródło

Wpis Anny Alboth, członkini pomagającej osobom przekraczającym granice Grupy Granica, w portalu społecznościowym Facebook z dn. 17 października 2021 (fragment), zdj. Thomas Alboth,

https://www.facebook.com/photo.php?fbid=10165779075870515&set=t.754465514&type=3,

Opis

(...) Las. Głód. Mróz. XXI wiek. Niesiemy wodę, jedzenie, ubrania, zainteresowanie i ramię do wypłakania się. Tylko tyle możemy?! Pomaganie jest legalne. To nieudzielanie pomocy tym, których życie jest zagrożone, jest złem. (...)

Ukryj pytania/zadania
?

Pytania

a) jakich wydarzeń dotyczą przedstawione materiały? Co dzieje się na granicy polsko-białoruskiej? Jeśli nie wiesz lub nie jesteś pewien, poszukaj informacji w Internecie. 

b) czego  dotyczy spór aktywistów i aktywistek, pomagających osobom przekraczającym granice poza wyznaczonymi przejściami granicznymi, i rządzących w Polsce? Do jakich wartości odwołują się obie strony? 

c) dlaczego osoby pomagające ludziom przekraczającym granicę sprzeciwiają się używaniu określenia “nielegalny imigrant/uchodźca”? Czy sposób, w jaki nazywamy jakąś osobę lub grupę ludzi ma znaczenie? Dlaczego? 

d) czym zajmuje się Grupa Granica?

Zadania

1. Przyjrzyj się zdjęciu. Zastanów się i wynotuj:

  1. Co na nim widzisz? (np. widzę kucającą kobietę, która obejmuje dłońmi stopę drugiej osoby).
  2. Co myślisz, gdy na nie patrzysz (np. myślę, że ta kobieta rozgrzewa tę stopę)
  3. Nad czym zastanawiasz się, gdy na nie patrzysz? (np. zastanawiam się, czy to rozgrzewanie jej się udało). 

Notując pilnuj, czy na pewno zapisujesz odpowiedź w dobrej kategorii. Np. jeśli sądzisz, że osoby na zdjęciu są smutne, to jest to, coś, co widzisz, czy coś, co myślisz (to Twoja interpretacja, Twój kolega lub koleżanka może mieć inną). Dlaczego odróżnianie faktów od interpretacji/opinii jest ważne? Jakie to odróżnianie ma znaczenie dla rozmowy o tym, co dzieje się na granicy polsko-białoruskiej i dla dialogu wokół praw człowieka (i innych)?

2. Poszukaj informacji o tym, jakie organizacje są zaangażowane w sytuację na polsko-białoruskiej granicy. Jakie rolę dla ochrony praw człowieka pełnią organizacje pozarządowe?

3. Część społeczeństwa mówi o tym, co dzieje się na granicy polsko-białoruskiej: to dbanie o bezpieczeństwo granic Polski. Część: to łamanie praw człowieka. Czy wartości, do których się odwołują są do pogodzenia, a może działanie zgodnie z jednymi musi oznaczać rezygnację z drugich? Odpowiadając na pytanie sprawdź, czym są push back’i oraz co oznacza zasada niezawracania (non-refoulement)

4. Autorka cytowanego wpisu z Facebooka, Anna Alboth, mówi m.in.: Pomaganie jest legalne. To nieudzielanie pomocy tym, których życie jest zagrożone, jest złem. Czy zgadzasz się z tym stwierdzeniem? Dlaczego tak, dlaczego nie?