Świat

Pozostałości, kontynuacje i zaprzeczenia: konsekwencje polityczne, społeczne i kulturowe drugiej wojny światowej

Rafał Derda

1
Tryb prezentacji

Mapa zmian granic Polski po II wojnie światowej

źródło

ZPE, online [dostęp: 10.08.22] Dostępne w Internecie: https://zpe.gov.pl/a/przeczytaj/DeIEoZRBf

Ukryj pytania/zadania
?

Pytania

 

 

Zadania

1. Sprawdź, które państwa istnieją dziś na dawnych terenach Rzeczypospolitej przyłączonych do ZSRR w 1947 roku i określ przynależność etniczną zamieszkującej tam ludności

2. Sprawdź, do którego państwa należały tereny przyłączone do Polski w 1947 roku i określ przynależność etniczną zamieszkującej tam wtedy (przed 1947 rokiem) ludności

3. Określ kierunek przesiedleń i migracji ludności polskiej na powyższej mapie

2
Tryb prezentacji

Fragment filmu "Prawo i Pięść"

Szaber

źródło

Prawo i Pięść, reż. Jerzy Hoffman/Edward Skórzewski, 1964 na podstawie powieści Józefa Hena „Toast” Fragment filmu (minuty: 1:26:00 do końca): [dostęp: 21.08.22] Dostępny w Internecie: https://ninateka.pl/vod/fabula/prawo-i-piesc-jerzy-hoffman-edward-skorzewski/

opis

Film opowiada o walce samotnego bohatera z bandą szabrowników.

Ukryj pytania/zadania

Zadania

1. Wskaż sceny lub fragmenty scenografii filmu, świadczące o tym, że akcja filmu dzieje się na dawnych niemieckich terenach

2. Dlaczego, Twoim zdaniem, główny bohater usprawiedliwia swoje czyny, mówiąc: „Broniłem się”? Jakie, Twoim zdaniem, kierują nim emocje? – uzasadnij swoje stanowisko

3. Opisz argumentację ostatniego z szabrowników, usprawiedliwiającą wywóz przez niego rzeczy z miasteczka

4. Opisz argumentację milicjanta (opaska MO – Milicja Obywatelska) usprawiedliwiającą śmierć szabrowników

5. Dlaczego, Twoim zdaniem, główny bohater nie jest pewien słuszności swojego postępowania? – uzasadnij swoje stanowisko

6. Wysłuchaj piosenki kończącej film – czy Twoim zdaniem miała wydźwięk pesymistyczny, czy optymistyczny prawie dwadzieścia lat po wojnie, w 1964 roku? – uzasadnij swoje stanowisko

Dodatkowe materiały

Zapoznaj się z definicjami: 

szaber [niem.], 

pot. grabież rzeczy opuszczonych przez właściciela, pozbawionych należytej opieki.

szabrownictwo, 

kradzież lub przywłaszczenie mienia pozbawionego należytej ochrony wskutek wojny lub innego nadzwyczajnego zdarzenia (klęski żywiołowej, katastrofy); pot. szaber.

Źródło: Encyklopedia PWN, [dostęp: 10.08.22] Dostępne w Internecie: https://encyklopedia.pwn.pl/encyklopedia/szaber.html

3
Tryb prezentacji

Przesiedlenia Niemców

(…) Sowieci nas powiesili, mówi chłopiec. Mamę, siostry i mnie. Edith idzie na strych zobaczyć, jak wiszą sąsiedzi. Widzi ich w rzędzie, pod powałą. Aty? Odwraca się do chłopca. Przecież żyjesz. Wsunąłem dłoń pod pętlę, jak poszli. Jakoś mi się udało, odpowiada. Pogrzeb powieszonych jest krótki. Mama Edith nie wie, gdzie tu jest cmentarz, prosi więc mężczyzn, żeby zakopali ciała w ogrodzie, przy domu ze strychem. Rzecz dzieje się w styczniu 1945 roku w miasteczku Oels, blisko Breslau. Polacy, którzy się kiedyś wprowadzą do Oleśnicy, blisko Wrocławia, i wezmą ogród w posiadanie, nigdy nie odkryją zakopanej pod grządkami niemieckiej rodziny. (…) Szykować się. Za godzinę macie stać na szosie. Jedziecie do Berlina, do waszego Hitlera. Stoją więc za godzinę przy szosie, czekają. Klara i jej czworo dzieci: dziesięcioletnia Erika, średni Oswald, młodsza Ursula i pięciotygodniowa Monika (…) Klara liczy sąsiadów ze wsi, przyszli wszyscy, rozpoznaje znajomych, widzi ludzi, których spotyka co niedzielę w kościele. Kilkaset wystraszonych osób. (…) Nie zna tylko ludzi, którzy przypatrują im się w milczeniu po drugiej stronie drogi. Siedzą na wozach wśród skrzyń, piernatów, worków z ziarnem. Ich dzieci są rozczochrane, kobiety noszą na głowach chustki, mężczyźni cmokają na konie. Podjeżdża pięć ciężarówek. Klara z dziećmi wsiada do auta, wraz z nią inne kobiety. Mężczyźni ruszają pieszo. (…) do domu jej i sąsiadów wprowadzają się właśnie milczący ludzie z wozów. Wchodzą do jej kuchni, dotykają ciepłego jeszcze pieca, kładą się na jej haftowane poduszki i strącają ze ściany jej zdjęcie w tradycyjnym stroju śląskim. Nie ma pojęcia, że od kilkunastu tygodni koczowali na błoniach pod Opolem. Mokli na deszczu, usychali w słońcu, chorowali, głodowali, umierali. I były ich tysiące. Oni też zostali wyrzuceni z domów. Bo w ich rodzinnych wsiach, które do tej pory były Polska, teraz jest Związek Radziecki.  (…)

źródło

M. Grzebałkowska „1945. Wojna i pokój”, Warszawa 2015, ss. 271 – 272, 293 - 295

Ukryj pytania/zadania
?

Pytania

 

 

 

Zadania

1. Wyjaśnij określenie Sowieci

2. Określ rejon dzisiejszej Polski, na którym dzieją się opisane w książce wypadki

3. Zdefiniuj politykę wobec ludności niemieckiej na Zachodzie dzisiejszej Polski i wobec ludności polskiej na Wschodzie II Rzeczpospolitej, prowadzoną tuż po wojnie przez ZSRR

4. Opisz na czym polegał, według Ciebie, dramat ludzi wygnanych ze swoich domów

5. Zdefiniuj, używając słownika, status opisanych rodzin – czy byli to uchodźcy, migranci, najeźdźcy, wygnańcy, wysiedleni? A może inne określenie statusu przychodzi Ci do głowy? Uzasadnij swoje zdanie

4
Tryb prezentacji

Ziemie odzyskane

„W maju 1945 roku „Życie Warszawy" informowało o naszych ziemiach zachodnich, które do 1939 roku znajdowały się we władaniu niemieckim. Dziennikarz podpisany literą D. pisał: „Mało z pewnością jest takich, którzy w nazwie miasta Schewidnitz domyślili się Świdnicy na Śląsku- dawnej siedziby książąt piastowskich, że Schwiebus to Świebodzin w czasach piastowskich stolica ziemi świebodzińskiej [..], że Frauenburg to Franbork, gdzie pracował i zmarł nasz wielki rodak Mikołaj Kopernik". Największą popularność zdobył wśród Polaków, dziennikarzy i władz termin Ziemie Odzyskane. (…) Urodziłam się na Ziemiach Odzyskanych 27 lat po wojnie. Poniemieckie były domy w moim mieście, fotele w pokoju babci, landszaft nad jej stołem, kryształowa karafka. Kurki w kranach w naszym sopockim mieszkaniu były oznaczone napisami kalt i warm. Na dawnym cmentarzu ewangelickim chowaliśmy bliskich wśród nagrobków opisanych szwabachą. Pierwszego niemieckiego słowa w życiu – Fleischermeister (mistrz masarski) - nauczyłam się z płyty nagrobnej właśnie. Jako dziecko martwiłam się, że skoro coś jest poniemieckie, kiedyś może stać się »popolskie". Podświadomie przejęłam w genach lęk moich przodków osadników, że miejsce, w którym żyję, jest nam dane tylko na chwilę.

źródło

M. Grzebałkowska „1945. Wojna i pokój”, Warszawa 2015, s. 72

Ukryj pytania/zadania
?

Pytania

 

 

Zadania

1. Wyjaśnij, na jakiej podstawie ziemie przejęte od III Rzeszy w Polsce nazywano ziemiami odzyskanymi

2. Wyjaśnij znaczenie terminu „poniemiecki” – dlaczego nie używa się terminu niemiecki

3. Wyjaśnij dlaczego, Twoim zdaniem, u osadników na ziemiach przejętych od III Rzeszy pojawiała się obawa o to, że to „tylko na chwilę”? Które wydarzenia mogły mieć na to wpływ?

5
Tryb prezentacji

Przesiedlenia Polaków

„Każda rodzina mogła zabrać ze sobą 500 kg bagażu (…) (W późniejszych wywózkach ciężar dozwolonego bagażu zmniejszono do 100 kg na rodzinę. Rzeczywistość bardzo odbiegała od tych wytycznych. Los przymusowych migrantów leżał w rękach oficerów NKWD. To od nich zależało czy na spakowanie bagaży wywożeni dostali godzinę, czy 5 minut. Jeśli ktoś w tak przerażającej sytuacji zachował przytomność umysłu i zapakował kołdry, narzędzia oraz żywność, zwiększał swoje szanse na przeżycie. (…) W wielu relacjach świadków pojawiały się wspomnienia o ludziach, którzy opuszczali dom w nocnych koszulach, ponieważ nie pozwolono im nic ze sobą zabrać. (…) Niektórzy deportowani byli kompletnie zdezorientowani. Wpadali w panikę. Dzieci, zwłaszcza te najmłodsze, nie wiedziały i nie były w stanie zrozumieć, co się dzieje. (…). Tragedia małoletnich zesłańców stała się symbolem okropności wywózek. (…) transportowano bydlęcymi wagonami. Według instrukcji, w każdym miało się znajdować 30 osób, z zastrzeżeniem, by nie rozdzielać rodzin. Rzeczywistość zazwyczaj była inna. W jednym wagonie umieszczano od 30 do 50,a nawet 60 osób. Warunki urągały ludzkiej godności. (…) Pociągi transportujące zesłańców jechały bardzo powoli. W zaryglowanych od zewnątrz wagonach podróż trwała od 2 do 4 tygodni. Jedynym źródłem ciepła były żeliwne piecyki. Pociągi zatrzymywały się między stacjami. Wtedy wydzielano tzw. Kipiatok [wrzątek] oraz zupę. (…) W opisach transportów na Sybir jak mantra powtarzają się opisy krajobrazów -ogromnych pustych przestrzeni (…) Podczas podróży ludzie zostali odarci z jakiejkolwiek intymności. Do załatwiania potrzeb fizjologicznych służył otwór w drewnianej podłodze: klozet z boku obok drzwi bez żadnej zasłony. (…) 

Żywność wydzielano w myśl zasady: kto nie pracuje ten nie je. Dlatego tak istotne było, by wyrobić normy, a były one niezwykle wysokie. Ich ustalenie leżało w gestii miejscowego brygadiera. Osoba nawet w pełni sił miałaby trudności, by im sprostać. Podstawą pożywienia wysiedlonych był chleb oraz rzadkie zupy (…) Często wskutek ciężkiej pracy i niedożywienia jako pierwsi umierali rodzice. Wtedy małoletni sami musieli walczyć o przetrwanie.”

 

źródło

A. Śmigielska „Pokolenie stracone? Doświadczenie Sybiru w  świetle wspomnień Krystyny Chyży – Ostrowskiej” w: „Zdeptane dzieciństwo. II wojna światowa i jej wpływ na sytuację dzieci”, pod red. Alicji Bartuś, Oświęcim 2017, ss. 78 - 82

Ukryj pytania/zadania
?

Pytania

a) jakie, Twoim zdaniem, zagrożenia czyhały na ludzi przetransportowanych w głąb Syberii – jakie sytuacje zagrażały ich życiu?

 

Zadania

1. Wyjaśnij pojęcia: NKWD, Sybir i niepojawiające się w tekście: Sybirak/Sybiraczka

2. Określ różnicę w szansach na przeżycie na Syberii w zależności od rodzaju zabranych ze sobą rzeczy i ich ilości

3. Wyjaśnij wpływ paniki ogarniającej deportowanych na ich dalsze losy na Syberii

4. Określ wpływ warunków transportu deportowanych na ich psychikę i możliwości fizyczne – odwołaj się do opisu przewozu i załadunku ludzi

 

6
Tryb prezentacji

Los wojenny

„(…) Zabrano go z celi witebskiej w miesiąc po mnie i odesłano z wyrokiem dziesięcioletnim do obozów nad Peczorą. Pracował ciężko, najpierw na „lesopowale", a potem przy spławianiu drzewa, i kiedy wybuchła wojna rosyjsko-niemiecka, był bliski końca. Amnestia ominęła go właśnie dlatego, że zapytany niegdyś w celi o narodowość, odpowiedział: ,,Jewriej”. Rosjanie nadali umowie polsko-sowieckiej swoją własną interpretację; za obywateli polskich uważali tylko ludzi narodowości polskiej, zatrzymując w obozach Ukraińców, Białorusinów i Żydów zza linii Curzona, a pod koniec roku 1941 nawet Żydów z centralnej Polski i województw zachodnich. Można by prawie uwierzyć, że traktowali wszystkich Żydów jak swoją naturalną własność, i mieli w tym trochę tragicznej racji - w imperium kontynentalnym Hitlera z lat 1941-1943 los Żydów związał się mimo woli na śmierć i życie z istnieniem Rosji.

Uratował go fakt, że w styczniu 1942 roku przypomniano sobie w obozie o jego kwalifikacjach zawodowych i mianowano go dziesiętnikiem w brygadzie budowlanej. Przeniesiony do baraku technicznego, wrócił stosunkowo szybko do zdrowia. W styczniu 1944 roku został nagle przedterminowo zwolniony z obozu i wcielony z miejsca do Czerwonej Armii. Prawie bez przeszkolenia bojowego znalazł się wiosną tego roku w armii nacierającej na Węgry i został ranny w bitwie pod Budapesztem. Wprost ze szpitala odesłano go do jednostek polskich, utworzonych przez komunistyczny Komitet Wyzwolenia Narodowego w Moskwie, i z nimi dotarł do Warszawy. Zdemobilizował się przy pierwszej nadarzającej się okazji i przez zieloną granicę uciekł do Włoch. Organizacja żydowska Joint umieściła go w swoim domu we Florencji, gdzie czekał na wizę do Południowej Ameryki.”

 

źródło

G. Herling – Grudziński, Inny świat, Biblioteka Polityki XX, s. 242

opis

opis losu człowieka, który doświadczył łagru (obozu pracy w ZSRR) – karę łagru w ZSRR zasądzano za np. odmowę przyjęcia obywatelstwa radzieckiego

Ukryj pytania/zadania
?

Pytania

a) jaki, Twoim zdaniem, był sens wcielenia bohatera opowieści do Armii Czerwonej przez władze ZSRR?

 

Zadania

1. Wyjaśnij pojęcia: Peczora, lesopował, Jewriej, amnestia, umowa polsko-sowiecka (rok 1941), linia Curzona, Komitet Wyzwolenia Narodowego, Joint

2. Wyjaśnij możliwe powody niedopuszczenia do amnestii w ramach umowy polsko-sowieckiej obywateli polskich innej narodowości niż polska

3. Wyjaśnij dlaczego „w imperium kontynentalnym Hitlera z lat 1941-1943 los Żydów związał się mimo woli na śmierć i życie z istnieniem Rosji”.

4. Na podstawie tekstu określ różnice między pracą na zewnątrz a pracą w baraku technicznym w łagrze – jaki wpływ na los uwięzionego miała zmiana miejsca pracy

5. Sprawdź: kiedy utworzono wojsko polskie zależne od władz radzieckich, kto był jego dowódcą, kiedy (dokładna data) wojsko polskie wkroczyło do Warszawy

6. Wyjaśnij dlaczego bohater opowieści uciekł do Włoch. Jaki wpływ na tę decyzję miały jego przeżycia? Dlaczego nie chciał zostać w Warszawie?

7. Sprawdź jakie zadania spełniała pod koniec wojny i po niej żydowska organizacja Joint?

7
Tryb prezentacji

Pytania i zadania podsumowujące

Ukryj pytania/zadania

Zadania

1. Określ kierunki i powody przemieszczenia ludności ziem II Rzeczypospolitej w czasie II wojny światowej i tuż po jej zakończeniu

2. Rozważ rolę narodowości osób przesiedlanych, zsyłanych w mechanizmie migracyjnym opisywanym w powyższych materiałach – uzasadnij swoje stanowisko

3. Wyjaśnij na jakie traumatyczne przeżycia narażone były osoby doświadczające  przesiedleń, wywózek

Bibliografia

  1. Encyklopedia PWN, [dostęp: 10.08.22] Dostępne w Internecie: https://encyklopedia.pwn.pl/encyklopedia/szaber.html
  2. M. Grzebałkowska „1945. Wojna i pokój”, Warszawa 2015
  3. G. Herling – Grudziński, Inny świat, Biblioteka Polityki XX
  4. Prawo i Pięść, reż. Jerzy Hoffman/Edward Skórzewski, 1964 na podstawie powieści Józefa Hena „Toast” Fragment filmu (minuty: 1:26:00 do końca): [dostęp: 21.08.22] Dostępny w Internecie: ninateka.pl
  5. A. Śmigielska „Pokolenie stracone? Doświadczenie Sybiru w  świetle wspomnień Krystyny Chyży – Ostrowskiej” w: „Zdeptane dzieciństwo. II wojna światowa i jej wpływ na sytuację dzieci”, pod red. Alicji Bartuś, Oświęcim 2017
  6. Zmiany granic: ZPE, online [dostęp: 10.08.22] Dostępne w Internecie: https://zpe.gov.pl/a/przeczytaj/DeIEoZRBf