Świat

Pozostałości, kontynuacje i zaprzeczenia: konsekwencje polityczne, społeczne i kulturowe drugiej wojny światowej

Rafał Derda

1
Tryb prezentacji

Kompleks budynków Stacji Filtrów

Warszawa

źródło

W. Beczek z 21.05.2016 „Tak zmieniła się Warszawa przez 80 lat. Porównaj zdjęcia lotnicze z 1935 i 2015 roku [dostęp: 10.08.22] Dostępne w Internecie: https://wiadomosci.gazeta.pl/wiadomosci/56,114944,20113405,tak-zmienila-sie-warszawa-przez-80-lat-porownaj-zdjecia-lotnicze.html

Opis

(…) Na obu zdjęciach widać kompleks budynków Stacji Filtrów. Część zabudowań została zniszczona już w 1939 roku, a Filtry przestały pracować w czasie Powstania Warszawskiego, kiedy zniszczono Halę Pomp przy Czerniakowskiej. Stacja Filtrów wznowiła pracę już wiosną 1945 roku. (…)

Ukryj pytania/zadania

Zadania

1. Do zdjęcia nr 1:

a) zidentyfikuj stację filtrów na obu zdjęciach, posłuż się współczesną mapą miasta

b) porównaj ze sobą oba zdjęcia – wskaż podobieństwa i różnice i wyjaśnij z czego, Twoim zdaniem, mogą wynikać 

c) sporządź krótkie kalendarium zniszczeń miasta – data + wydarzenie i wyjaśnij powód powiązania wydarzeń ze zniszczeniami

d) jeśli mieszkasz poza Warszawą lub interesują Cię dzieje innego miasta, miasteczka lub wsi w Polsce lub za granicą – sporządź podobne kalendarium trzech – czterech ważnych dla tego miejsca wydarzeń z okresu drugiej wojny światowej i wyjaśnij ich znaczenie

1. Do zdjęcia nr 2:

a) przeanalizuj zdjęcie lotnicze: określ różnice występujące na zdjęciu – zakreśl je 

b) jak sądzisz, z czego wynikają różnice występujące na zdjęciu?

c) sprawdź w Internecie hasło Muranów i jego historię i wskaż wydarzenie (z datą) z czasów drugiej wojny światowej mające wpływ na wygląd tej dzielnicy w 1945 roku

d) umieść odnalezione przez siebie wydarzenie w szerszym kontekście – którego procesu historycznego dotyczyło

 

2
Tryb prezentacji

Fragment tekstu: „Tej nocy umarło miasto. Zniszczenie Drezna oczyma Polki”

Drezno

„[Anna Garbaniuk] W marcu 1944 r. została wezwana do bielskiego Arbeitsamtu i otrzymała skierowanie do pracy w Rzeszy. Następnego dnia – było to 9 marca – stanęła na stacji kolejowej i wraz z innymi Polakami została odtransportowana pociągiem do Drezna. (…) Lekarz Fritz leczył ją, gdy latem 1944 r., złożona ciężką chorobą, przez dwa miesiące przebywała w szpitalu w Dreźnie. Potem postarał się o przeniesienie jej do pracy w charakterze służącej w swoim domu. (…) 400 000 uchodźców i robotników przymusowych mieszkających w Dreźnie podczas alianckich nalotów dywanowych, kompletnie niszczących miasto. (…) opis tego, co widziała i przeżyła podczas nalotów na Drezno w 1945 r.

Tylko zdążyliśmy wejść do schronu, jak rozpoczęło się bombardowanie, które trwało ok. 3-ch godzin. Po pierwszym nalocie dom nasz był zupełnie zdewastowany, tylko ściany sterczały, a pół miasta było w ogniu. Ponieważ płonął dom rodziców lekarzy, poszliśmy wszyscy ratować ich. (…) ok. godz. 1-ej w nocy - alarm i znowu nalot, ale o wiele straszniejszy, który trwał ok. dwóch godzin, a turkot samolotów było słychać bez przerwy. (…) Całe miasto się paliło się tak, że (…) nie było możliwości ocaleć, bo iskry, gorący dym dusiły człowieka. Ocaleliśmy tylko dlatego, że mieszkaliśmy poza miastem i zaraz były otwarte pola, gdzie leżeliśmy twarzą do wilgotnej ziemi i tak czerpaliśmy świeże powietrze.

O godzinie 6-tej rano następnego dnia wróciliśmy na zgliszcza gdzie nie było ani śladu, była przecież zima, mróz wiatr. Człowiek był owędzony, brudny, przemarznięty, a w mieście ani kropli wody. Jakby mało wszystkiego tylko w południe znowu bombardowanie. Z samolotów ostrzeliwano z karabinów pozostających gdzieniegdzie ludzi – i tu jakoś dzięki Bogu zostaliśmy przy życiu, choć to było może straszniejsze. (…)”

 

źródło

E. Koj  z 21.02.20 „Tej nocy umarło miasto. Zniszczenie Drezna oczyma Polki” [dostęp: 10.08.22] Dostęp w Internecie: https://przystanekhistoria.pl/pa2/teksty/31024,Tej-nocy-umarlo-miasto-Zniszczenie-Drezna-oczyma-Polki.html

Ukryj pytania/zadania
?

Pytania

a) jak sądzisz, z jakiego powodu Anna Garbaniuk ratowała rodziców lekarza, narażając życie?

b) jakie znaczenie, Twoim zdaniem, miała użyta przez aliantów amunicja – bomby zapalające?

c) dlaczego, Twoim zdaniem, Anna Garbaniuk uważała, że strzelanie z samolotów „może było straszniejsze”?

 

Zadania

1. Wyjaśnij pojęcia użyte w tekście: Rzesza, Arbeitsamt, przymusowi robotnicy, alianckie naloty dywanowe

2. Rozważ psychologiczne i społeczne skutki nalotów dywanowych na niemieckie miasta w czasie drugiej wojny światowej

3
Tryb prezentacji

Teren zaminowany

„Miejsca niebezpieczne żołnierze oznaczają napisem ,MINY!”. Miejsca wolne od zagrożenia podpisują: ,MIN NIE MA" albo ,Miejsce rozminowane dnia..”. Rosjanie piszą cyrylicą MIN NIET. Czasem składają podpis. Monikę Żeromską, córkę pisarza, to rozczula: „To tu, to tam napis - »Min niet« - i podpis pod tą informacją - »Kuś«. Dzięki, dobry panie Kusiu”.

»A walka ta toczy się wśród życia normalnego, wśród straganów z bimbrem, stosów bułek, »ciuchów«” - notuje Hryniewiecki.

Na początku marca saperzy skończą główne prace przy rozminowywaniu Warszawy. W tym czasie uda im się zdjąć i zniszczyć ponad 15 tysięcy min i 75 tysięcy pocisków innego rodzaju. Przy pracach zginie 33 żołnierzy, 28 będzie rannych.

źródło

M. Grzebałkowska „1945. Wojna i pokój”, Warszawa 2015,  ss. 141-142, dotyczący Warszawy, po odejściu wojsko niemieckich

Ukryj pytania/zadania
?

Pytania

 

 

Zadania

1. Wyjaśnij, z jakiego powodu armia niemiecka zaminowała Warszawę

2. Wyobraź sobie, że pełnisz funkcję oskarżyciela armii niemieckiej z drugiej wojny światowej - udowodnij, że zaminowanie Warszawy było zbrodnią wojenną. Podaj argumenty.

3. Wyjaśnij obecność wojsk rosyjskich w Warszawie 1945 roku

4. Rozstrzygnij, czy Monika Żeromska widzi w rosyjskich saperach wrogów – podaj argumenty i uzasadnij swoje stanowisko, odwołując się do tekstu

5. Wyjaśnij, jak rozumiesz cytat: »A walka ta toczy się wśród życia normalnego, wśród straganów z bimbrem, stosów bułek, »ciuchów«” – do jakiej walki się odnosi, co oznacza według Ciebie „normalne życie”?

4
Tryb prezentacji

Smród

Warszawa cuchnie, śmierdzą ludzie, woda jest trudno dostępna i tylko do picia. Nie ma mydła. Brakuje ręczników, wanien, balii, pryszniców. „Życie polega na rezygnacji polega na rezygnacji z elementarnych wymagań kultury i higieny"- notuje pisarka Maria Dąbrowska. (…)

Śmierdzą też śmieci. System wywozu nieczystości nie istnieje, przynajmniej na początku. Odpadki wyrzuca się wprost pod bramy. Za tymczasowe zsypy służą leje po bombach. Nie działa kanalizacja, nie ma szaletów miejskich. Ludzie załatwiają swoje potrzeby wśród gruzów. (…)

Wiosną smród się wzmaga, latem staje się nie do wytrzymania. Czytelnicy „Życia Warszawy” skarżą się, że w Alejach Jerozolimskich, na wprost hotelu Polonia, przez otwór w sklepieniu tunelu kolejowego wsypywane są różnego rodzaju gnijące odpadki i śmieci. Na dnie tunelu leży również zabity koń w stanie zupełnego rozkładu, zatruwający w okolicy powietrze. „Nad śmietniskiem unoszą się miliony much". (…)

Ale największy fetor wydzielają gnijące zwłoki. „Prześladował nas stale i nieubłagalnie zapach niewątpliwie padliny, rozkładającej się gdzieś w pobliżu. Warszawa śmierdziała w tym czasie wszelkiego rodzaju zgnilizną"-napisze we wspomnieniach Jan Tereszczenko (rocznik 1933, architekt).

„Smród rozkładających się trupów był zabijający-wspomina Andrzej Pstrokoński. -Pod koniec kwietnia zaczęto rozkopywać groby powstańców, były wszędzie. Nie mogłem tego wytrzymać.(…)”

 

źródło

 M. Grzebałkowska „1945. Wojna i pokój”, Warszawa 2015, ss. 149 - 150

Ukryj pytania/zadania
?

Pytania

 

 

Zadania

1. Określ, jakie, Twoim zdaniem, skutki psychiczne wywoływała u mieszkańców sytuacja kryzysu sanitarnego w mieście 

2. Określ możliwe konsekwencje społeczne kryzysu sanitarnego – na jakie sfery życia i w jaki sposób  mógł mieć wpływ 

3. Wyjaśnij, kogo Andrzej Pstrokoński miał na myśli, mówiąc o grobach powstańców

4. Wyjaśnij, skąd mieszkańcy Warszawy 1945 roku czerpią bieżące informacje o świecie. W jaki sposób było to możliwe, jaka infrastruktura była do tego potrzebna?

5
Tryb prezentacji

Kultura

„Główny Urząd Bezpieczeństwa Rzeszy w Berlinie już w październiku 1939 r. wysłał do Polski specjalny oddział Kommando Paulsen, nazwany tak od nazwiska jego dowódcy profesora archeologii Petera Paulsena. Zadaniem wyznaczonym oddziałowi przez Reischsführera SS, szefa niemieckiej policji Heinricha Himmlera, było zabezpieczenie prehistorycznych wykopalisk i zabytków w Polsce, gdyż archeologowie niemieccy podejrzewali, że Polacy fałszują wyniki swoich badań. Jednak w pierwszą podróż (1 października 1939 r.) Paulsen wyruszył w innym celu – miał przywieźć do Berlina ołtarz Wita Stwosza. Polecenie to wykonał w ostatnim momencie, bowiem lokalne władze niemieckie nie chciały pozbywać się z GG tak cennego dzieła świadczącego, według nich, o kilkusetletnich tradycjach sztuki niemieckiej w Polsce. Następne wyprawy oddziału miały już charakter wybitnie rabunkowy.  (…) Bezkarnie rozkradano dobra żydowskie. Przedmioty zrabowane w getcie przeważnie stawały się łupem SS, które zastrzegało sobie wyłączność przy ich konfiskacie. (…) Zbiory bibliotek naukowych traktowano nieco inaczej- wyłączano książki naukowe z obiegu czytelniczego, ale jednocześnie zachowywano na miejscu cały księgozbiór. (…) Władzom okupacyjnym udało się ustanowić prowizoryczny ład na terenach GG. Policzono i zinwentaryzowano dzieła sztuki i prawie wszystkie zgromadzono w olbrzymich repozytoriach. Podobną taktykę scalania zastosowano wobec zbiorów bibliotek naukowych. (…) Warunki wyjątkowo sprzyjające rabunkowi zaistniały po upadku powstania warszawskiego. Przystąpiono wówczas do totalnej grabieży i systematycznego wyburzania kolejnych kwartałów miasta. Działania zmierzające do ocalenia części zabytków warszawskich podjęła strona niemiecka (…) w Warszawie zjawił się na czele grupy żołnierzy SS porucznik SS Moritz Arnhardt. Wywiózł on z muzeów i bibliotek warszawskich zbiory, które uznał za najcenniejsze. Pracownicy polskich instytucji kulturalnych byli zdezorientowani, niemniej bibliotekarze popierali akcję Arnhardta, tym bardziej, że zostawił im prawo wyboru obiektów przeznaczonych do ewakuacji. W dużej mierze powróciły one do Warszawy w 1946 r. (…) Ocenia się, że łączne straty bibliotek z terenów GG i ziem wcielonych wyniosły 70% stanu przedwojennego. (…) W 1944 r., gdy siły niemieckie naciskane przez Armię Czerwoną zaczęły się wycofywać nad pomnikami kultury zawisła ze strony tych dwóch armii groźba niszczenia i grabieży. Częściej bombardowań miast, np. Lwowa, dokonywała atakująca Armia Czerwona. Maruderzy tej armii intensywnie szabrowali, szczególnie na terenach należących do Rzeszy, które wkrótce przypadły Polsce. Natomiast wycofujący się Wehrmacht niszczył, wysadzając w powietrze nie tylko mosty i obiekty o charakterze wojskowym, lecz także obiekty kultury, np. Bibliotekę Raczyńskich w Poznaniu. Ustępując pod naporem frontu wschodniego, siły niemieckie wywoziły dobra kultury z podbitych terenów. Wśród dzieł były również polskie zabytki, których liczby jednakże nie da się określić. (…) Oszacowanie strat polskiej kultury poniesionych na ziemiach wschodnich jest niemożliwe, ponieważ po wojnie nigdy nie mieliśmy wglądu do byłych polskich muzeów, galerii, archiwów i bibliotek. Strona radziecka takiego „bilansu otwarcia” nie zrobiła (z wiadomych powodów).”

źródło

A. Mężyński „Straty polskich dóbr kultury w czasie II wojny światowej”, online [dostępny: 10.08.22] Dostęp w Internecie:  http://dzielautracone.gov.pl/artykuly/46-straty-polskich-dobr-kultury-w-czasie-ii-wojny-swiatowej

Ukryj pytania/zadania
?

Pytania

 

 

Zadania

1. Wyjaśnij pojęcia: GG, SS, Reichsfuehrer SS, Armia Czerwona

2. Zważywszy na teorię rasizmu obecna w polityce władz niemieckich i życiu społecznym, także naukowym, wyjaśnij z jakiego powodu niemieccy archeolodzy kwestionowali wykopaliska polskich uczonych na terenach zamieszkałych w tym rejonie

3. Wyjaśnij na jakiej podstawie władze niemieckie uważały, że ołtarz Wita Stwosza w Krakowie świadczył o kilkusetletnich tradycjach sztuki niemieckiej w Polsce 

4. Wyjaśnij dlaczego władze niemieckie nie zabraniały okradać Żydów

5. Wyjaśnij z jakiego powodu polscy bibliotekarze popierali akcję porucznika Arhardta, nie wiedząc przecież, kto wygra wojnę

6. Rozstrzygnij – o jakich „wiadomych powodach” pisze autor artykułu, które nie pozwoliły oszacować strat dla polskiej kultury po konfrontacji z ZSRR. Co sprawiło, że takie oszacowanie i odzyskanie dóbr nastąpiło po konfrontacji z III Rzeszą?

7. Wskaż zabytek w Twojej miejscowości, według Ciebie najcenniejszy i sprawdź jego historię w czasie II wojny światowej

6
Tryb prezentacji

Pytania i zadania podsumowujące

Ukryj pytania/zadania

Zadania

1. Zastanów się i spróbuj opisać kwestie indywidualnego bezpieczeństwa mieszkańców w zniszczonych miastach 1945 roku

1. Rozważ infrastrukturalne i kulturowe skutki II wojny światowej w skali całego państwa – czy Twoim zdaniem trwają do dziś? – uargumentuj swoje stanowisko

 

Bibliografia

  1. W. Beczek z 21.05.2016 „Tak zmieniła się Warszawa przez 80 lat. Porównaj zdjęcia lotnicze z 1935 i 2015 roku [dostęp: 10.08.22] Dostępne w Internecie: https://wiadomosci.gazeta.pl/wiadomosci/56,114944,20113405,tak-zmienila-sie-warszawa-przez-80-lat-porownaj-zdjecia-lotnicze.html
  2. M. Grzebałkowska „1945. Wojna i pokój”, Warszawa 2015
  3. E. Koj  z 21.02.20 „Tej nocy umarło miasto. Zniszczenie Drezna oczyma Polki” [dostęp: 10.08.22] Dostęp w Internecie: https://przystanekhistoria.pl/pa2/tematy/niemcy/31027,Tej-n ocy-umarlo-miasto-Zniszczenie-Drezna-oczyma-Polki.html
  4. A. Mężyński „Straty polskich dóbr kultury w czasie II wojny światowej”, online [dostępny: 10.08.22] Dostęp w Internecie: http://dzielautracone.gov.pl/artykuly/46-straty-polskich-dobr-kultury-w-czasie-ii-wojny-swiatowej