Polska

Integracja i przebudowa – integrację Ziem Zachodnich i Północnych industrializacja, kolektywizacja i reforma rolna

Damian Banasiak

1
Tryb prezentacji

Ważne pojęcia

Ukryj pytania/zadania

Zadania

Zapoznaj się z pojęciami

kolektywizacja rolnictwa «przekształcanie indywidualnych gospodarstw rolnych w wielkie spółdzielnie lub państwowe gospodarstwa rolne»

Źródło: Słownik języka polskiego PWN, pod red. W. Doroszewskiego, „kolektywizacja rolnictwa”, [online], [dostęp 19.08.2022], dostępny w Internecie: https://sjp.pwn.pl/slowniki/kolektywizacja.html 

kontyngent

«określona ilość czegoś, przydział»

«obowiązkowe świadczenia w naturze dokonywane przez ludność na rzecz państwa, gminy itp.»

Źródło: Słownik języka polskiego PWN, pod red. W. Doroszewskiego, „kontyngent”, [online], [dostęp 19.08.2022], dostępny w Internecie: https://sjp.pwn.pl/slowniki/kontyngent.html

2
Tryb prezentacji

AK a kolektywizacja

Historia strachu przed kolektywizacją zaczęła się w latach trzydziestych. Później spotęgowało go doświadczenie sowieckiej okupacji w latach 1939-1941 i dodatkowo wzmocniła niemiecka propaganda w ramach akcji o kryptonimie „Berta”. Na zagrożenie kolektywizacją zwracała również uwagę propaganda Biura Informacji i Propagandy Komendy Głównej AK oraz innych ośrodków konspiracyjnych. Podziemie nie tylko bało się „Sowietów", ale także strach przed nimi usiłowało rozniecać. Jeden z instruktażowych materiałów sugerował w tym względzie:
[T]rzeba podawać jak najczęściej napady komunistów (Gw.Ludowa, Dzieci Stalina, Dzieci Kuby itp.)[zapewne chodziło o Kubę Rozpruwacza - M.Z] na ubogich nauczycieli, lekarzy udających się do ubogich chorych, wdowy po żołnierzach, sieroty, chlopów małorolnych, robociarzy. Wiadomości powinny przynosić szczegóły okrutne (palenie ogniem, katowanie, gwałt, obcinanie piersi kobietom, rozbijanie dzieciom głów itd.) oraz opisy zrabowanej chudoby (ostatnie ubranie, buty prawie nowe, ostatnia krowa, szkapa, prosiak, koza, dwa króliki, trzy kury, pięć jajek, woreczek mąki, kaszy - czyli jedyny dobytek). Wiadomości takie należy podawać na zasadzie istniejącego materiału w jak największych ilościach, nie bać się przesady, gdy grasujące bandy komunistyczne nie przebierają ani w środkach zdobycia łupu, ani w obiektach.
Propagowano posługiwanie się także innymi straszakami. Należały do nich przede wszystkim kolektywizacja i głód. Cytowany wyżej dokument instruował:
Wskazywać dalej na gospodarcze bankructwo Rosji, na fantastyczne zadłużenie u Ameryki, na całkowita zależność od dostaw, na głód, na coraz częstsze ruchawki wśród chłopów mordowanych w kołchozach przez NKWD, na 18-to godzinny dzień roboczy w fabrykach i kolektywach pod groźbą rozstrzelania itp.
W obliczu wkraczającej na ziemie polskie Armii Czerwonej polscy chłopi mieli więc prawo się bać. Kołchoz kojarzył im się z zabraniem ziemi, życiem wspólnie, “na kupie" np. w barakach, sowiecką urawniłowką - takimi samymi ubraniami, jedzeniem z kotła. Złośliwi dodawali, że nawet “żony będą wspólne". Najgorszy był jednak głód, jaki miał spaść na mieszkańców wsi w efekcie kolektywizacji. Dlatego - w rozumieniu chłopów - była to najgorsza z możliwych plag.
“Twórca ustroju kołchozowego”, Stalin, był świadom tego strachu. Nakazując PPR przeprowadzenie w Polsce reformy rolnej, chciał go zmniejszyć, a jednocześnie usiłował stworzyć nieformalny populistyczny układ: ziemia za poparcie dla nowej władzy. Plan okazał się skuteczny tylko częściowo. Reforma nie tylko nie zdusiła strachu, lecz go jeszcze podsyciła..

źródło

M. Zaremba, Wielka trwoga. Polska 1944-1947, Kraków 2012, s 465-466

Ukryj pytania/zadania
?

Pytania

1) Scharakteryzuj propagandę antykolektywizacyjną prowadzona przez AK.

2) Jaki cel twoim zdaniem przyświecał tym działaniom?

3) Jakie skojarzenia z kołchozami mieli polscy chłopi?

4) Wyjaśnij czy Józef Stalin był świadomy strachu polskich chłopów.

3
Tryb prezentacji

Polscy komuniści wobec kolektywizacji

Strach przed kolektywizacją, podobnie jak inne niepokoje, przychodził falami. Prawdopodobnie najsilniejszy był jesienią 1944 r. oraz wiosną 1945 r. podczas wprowadzania reformy rolnej. „Chłopi polscy bardzo się kołchozów boją, nie chcą kołchozów - Władysław Gomułka zdawał w Moskwie raport o sytuacji w Polsce w maju 1945 r. - nie ma nawet co myśleć o polskich kołchozach, powiemy wprost chłopstwu, że nasza partia jest przeciwko kołchozom, że nasza partia nie pójdzie przeciw woli narodu".

źródło

M. Zaremba, Wielka trwoga. Polska 1944-1947, Kraków 2012, s 469

Ukryj pytania/zadania
?

Pytania

Na podstawie tekstu odpowiedz czy polscy komuniści podobnie jak Stalin zdawali sobie sprawę ze strachu chłopów?

4
Tryb prezentacji

Chłopi wobec kolektywizacji

Teraz mamy kontyngent do odstawienia zboże, kartofle. Kontyngent jest bardzo wysoki a żyto jest bardzo marne, ziemia to jest bardzo zapirzona sam pirz. Koń kosztuje 30 tys.
Radomsko, 3 września 1945 r.:
Jesteśmy obłożeni podatkami. Kontyngenta musimy dawać bardzo duże, kochany bracie. Jak tak będzie dalej jak teraz jest, to trudno będzie wytrzymać. Setki hektarów leży ugorami po dworach panów.
Starogard, 31 sierpnia 1945 r.:
Ale ja moją parcele mam ochotę oddać, bo to co chwila przyślą papiery, to podatki płacić, to kontyngenty odstawić, a skąd brać i to już za dużo na moją głowę.

źródło

M. Zaremba, Wielka trwoga. Polska 1944-1947, Kraków 2012, s 469-470

Ukryj pytania/zadania

Zadania

1) Na podstawie tekstu wyjaśnij pojęcie „kontyngent”. Porównaj definicję ze słownikową.

2) Scharakteryzuj stosunek władz do rolników: Wymień stosowane metody, skutki do jakich dążyła władza oraz reakcje chłopów.

5
Tryb prezentacji

Ubój gospodarczy

źródło

J. Kochanowski, Tylnymi drzwiami. Czarny rynek w Polsce 1944-1989, Warszawa 2015, s. 191

Ukryj pytania/zadania
?

Pytania

Na podstawie karykatury opisz w jaki sposób indywidualni rolnicy starali się radzić sobie z metodami władz przedstawionymi w poprzednich źródłach.

6
Tryb prezentacji

Zmiana struktury gospodarstw

źródło

M. Machałek, Przemiany polskiej wsi w latach 1918–1989, Tom 26 Nr 3 (2013), s. 69

Ukryj pytania/zadania
?

Pytania

1) Na podstawie tabeli scharakteryzuj zmianę struktury agrarnej gospodarstw między 1938 a 1949.

2) Jaka była (na podstawie tekstu) wielkość średniego gospodarstwa rolnego?

3) Czy zgadzasz się z tekstem, że małe gospodarstwa były słabe ekonomicznie? Czy dostrzegasz w tym przygotowanie do późniejszej kolektywizacji?

 

7
Tryb prezentacji

Stopień uspołecznienia własności

źródło

M. Machałek, Przemiany polskiej wsi w latach 1918–1989, Tom 26 Nr 3 (2013), s. 72-73

Ukryj pytania/zadania
?

Pytania

1) Na podstawie tabeli stwórz mapę kolektywizacji rolnictwa oznaczając kolorami województwa skolektywizowane w największym stopniu.

2) Sformułuj tezę nt. skolektywizowania właśnie tych regionów. Co może być jego przyczyną?

 

8
Tryb prezentacji

Spółdzielcy

Przymus wstępowania do kolektywów oraz brak tradycji wspólnego gospodarowania i poczucia własności powodowały, że większość spółdzielców nie była zainteresowana wynikami pracy. Bardziej dbali o swoje działki przyzagrodowe niż o majątek spółdzielni. Nie dziwi zatem, że wydajność spółdzielni była znacznie niższa niż wydajność gospodarstw indywidualnych, które pomimo obciążeń i ograniczeń osiągały w przeliczeniu na 1 ha użytków rolnych wyniki wyższe o 14%.

źródło

M. Machałek, Przemiany polskiej wsi w latach 1918–1989, Tom 26 Nr 3 (2013), s. 73

Ukryj pytania/zadania

Zadania

Scharakteryzuj podejście spółdzielców do pracy.

9
Tryb prezentacji

Kułak

źródło

Newsweek, „Dobry” kułak, [online], [dostęp 19.08.2022], dostępny w Internecie: https://ocdn.eu/images/pulscms/YzI7MDA_/ed3605edfb2078b0a5e03637b23bf986.jpeg

Ukryj pytania/zadania
?

Pytania

1) Na podstawie dwóch plakatów propagandowych odpowiedz na pytanie kto jest nazywany „kułakiem”.

2) Jak owych kułaków przedstawiano?

 

10
Tryb prezentacji

W poszukiwaniu zboża zdemolowali obejścia chłopów

Napisałam skargę do KC – zeznała w pierwszym dniu procesu poszkodowana Irena Maciusowicz z Przybiernowa, gmina Gryfice – bo już nie wiedziałam gdzie. – Zaraz po Matce Boskiej Gromnicznej przybył do naszej gromady z Gryfic samochód z tą lekką kawalerią. Piętnastu weszło na moje podwórko. Zażądali, abym natychmiast wiozła zboże do punktu skupu, 1700 kg. Ja im przysięgam, że oddałam już półtorej tony i zostało mi tylko na zasiew oraz dla gadziny. To tamci w krzyk, że mają sposób na kułaków. Cztery godziny trwała rewizja. Piece porozbijali, święte obrazy zrzucili ze ścian, łóżka i podłogi porąbali, a w chlewie koryta. Zjedli wędliny z komory, rozdeptali miód, który miałam na dokarmianie pszczół i woszczynę. Ukradli podeszwy przygotowane na zelowanie butów i skórki z owiec przywiezione jeszcze zza Buga. 600 zł schowane w kredensie zginęło, nie mogę znaleźć karty ewakuacyjnej. Gdy plądrowali kuchnię, kazali mi stanąć twarzą do ściany.

 

– Do nikogo nie pisałam skargi – wyjaśniła sądowi żona Andrzeja Zająca z Trzebusza pod Gryficami – bo już oczy wypłakałam przez taką niesprawiedliwość. Mój chłop dostał 5,5 roku za ukrycie 27 metrów zboża i 46 dolarów. W czasie rewizji kazali mu kopać dół, że go żywcem pogrzebią. Proces był w pobliskim Trzebiatowie, w sali kinowej, sołtysi zgonili ludzi z kilku wsi. Nie dość, że gospodarstwo zostało bez chłopa, ta ichnia lekka kawaleria kamieniami rozbiła w chałupie szyby, wszystkie naczynia wyrzucili na podłogę, porąbali siekierą łóżko. Kolejny poszkodowany Franciszek Krystecki z tej samej wsi co Zając zeznał, że na jego gospodarstwo najechało 20 „kawalerzystów”. Od furtki krzyczeli: „Pokaż, skurwysynie, gdzie masz zboże ukryte!”. – Chciał iść na posterunek, ale ten pośrodku ławy – tu przesłuchiwany wskazał na jednego z oskarżonych – uderzył go drągiem, którym rozwalał siano. Zapowiedział, że jeśli się ruszę z podwórka, zastrzeli mnie jak psa. Wyłamali futrynę w spichrzu, gdzie ukryłem pięć metrów żyta dla koni. Wszystko zabrali. Gdy moja baba płakała w kuchni, bo nasikali do beczki z soloną słoniną, rozpruli pierzyny. Tak 25 maja 1951 r. w Gryficach niedaleko Szczecina na zlecenie KC PZPR zaczął się pokazowy proces osób, które – jak doniosła „Trybuna Ludu” – „wypaczyły słuszną ideę kolektywizacji rolnictwa”.

 

źródło

H. Kowalik, Proces ZMP-owców, którzy w 1951 r. w poszukiwaniu zboża zdemolowali obejścia chłopów, partia uczyniła pokazowym., [online], [dostęp 21.06.2022], dostępny w Internecie:https://historia.wprost.pl/477884/jak-partia-w-gryficach-kulakow-bronila.html  

Ukryj pytania/zadania
?

Pytania

1) Scharakteryzuj metody stosowane przez władze w walce z kułakami. Czy zastosowane kary uważasz za wysokie?

2) W jaki sposób komuniści traktowali ludność?

3) Oceń metody które zastosowała władz dążąc do kolektywizacji. Zaproponuj i poddaj pod dyskusję inne metody.

 

11
Tryb prezentacji

Kobiety przeciw kolektywizacji

Jan Kryński opowiadał:

„Przyjechał mierniczy, przewodniczący Gromadzkiej Rady Narodowej, sekretarz partii. Zaczęli wbijać paliki, żeby oznaczać grunty. A kobiety za te paliki, wyrywają, łamią na kawałeczki. Krzyczą: precz z naszej ziemi, psami poszczujemy, kamieniami w was tylko! Oni się zwinęli i poszli. Ale na drugi dzień przyjechały traktory z POM-u. Wioska zamarła ze strachu. To już koniec. Jak zaorzą miedzę, już nie dojdziesz swego. […] Kobiety, nie zważając na nic, rzuciły się na maszyny. I do traktorzystów, że nie pozwolą wjechać. Co oni próbują ruszyć, to one przed nimi. […] A kilka to wprost się kładło na ziemię. Jeden traktorzysta, młody chłopak, rozpłakał się. Nie wiedział, co robić. Przecież po ludziach nie pojedzie”.

Stefan Półtorak z tej samej wsi wspominał:

„Okropny był tutaj bunt. […] Kobiety naprawdę narażały życie, stawały w obliczu śmierci. Przyjeżdżał traktorzysta, a one przed maszynę, no jedź, to można sobie wyobrazić. A z drugiej strony stała milicja z bronią ostrą. I strzelali. W górę, ale strzelali. Stałem za stodołą, bałem się bliżej podchodzić”.

 

źródło

M Markiewicz, Sprzeciw kobiet wobec kolektywizacji wsi i sowieckim represjom [w:] Przystanek historia, [online], [dostęp 21.06.2022], dostępny w Internecie:: https://przystanekhistoria.pl/pa2/tematy/gospodarka/31666,Sprzeciw-kobiet-wobec-kolektywizacji-wsi-i-sowieckim-represjom.html

 

Ukryj pytania/zadania

Zadania

Opisz postawy kobiet wobec działań kolektywizacyjnych.

Bibliografia

  1. Archiwum Państwowe w Zamościu, Plakat socrealistyczny - "Spekulanci i kułacy," koniec lat 40-tych. XX w. [online], [dostęp 19.08.2022], dostępny w Internecie: https://archiwum.zam.pl/displayimage.php?album=77&pid=181
  2. Kochanowski J., Tylnymi drzwiami. Czarny rynek w Polsce 1944-1989, Warszawa 2015, s. 191
  3. Kowalik H., Proces ZMP-owców, którzy w 1951 r. w poszukiwaniu zboża zdemolowali obejścia chłopów, partia uczyniła pokazowym., [online], [dostęp 21.06.2022], dostępny w Internecie: https://historia.wprost.pl/477884/jak-partia-w-gryficach-kulakow-bronila.html   
  4. Machałek M, Przemiany polskiej wsi w latach 1918–1989, Tom 26 Nr 3 (2013)
  5. Markiewicz M, Sprzeciw kobiet wobec kolektywizacji wsi i sowieckim represjom [w:] Przystanek historia, [online], [dostęp 21.06.2022], dostępny w Internecie:: https://przystanekhistoria.pl/pa2/tematy/gospodarka/31666,Sprzeciw-kobiet-wobec-kolektywizacji-wsi-i-sowieckim-represjom.html]
  6. Neewsweek, „Dobry” kułak, [online], [dostęp 19.08.2022], dostępny w Internecie: https://ocdn.eu/images/pulscms/YzI7MDA_/ed3605edfb2078b0a5e03637b23bf986.jpeg   
  7. Słownik języka polskiego PWN, pod red. W. Doroszewskiego, „kolektywizacja rolnictwa”, [online], [dostęp 19.08.2022], dostępny w Internecie: https://sjp.pwn.pl/slowniki/kolektywizacja.html 
  8. Słownik języka polskiego PWN, pod red. W. Doroszewskiego, „kontyngent”, [online], [dostęp 19.08.2022], dostępny w Internecie: https://sjp.pwn.pl/slowniki/kontyngent.html 
  9. Zaremba M., Wielka trwoga. Polska 1944-1947, Kraków 2012