W przypadku przewodników dotyczących tzw. Ziem Odzyskanych stałym motywem zawartych w nich szkiców historycznych było wskazywanie na nacisk germanizacyjny i rolę Armii Czerwonej w wyzwoleniu tych terenów oraz na rzekomo wyjątkowe tempo ich rozwoju w okresie realizacji Planu Sześcioletniego. Autor przewodnika po Sudetach twierdził, że „Dzięki zwycięstwu oręża radzieckiego wróciły do Polski prastare ziemie piastowskie (...) W państwach kapitalistycznych nie wyobrażano sobie możliwości szybkiego zagospodarowania tych ziem, zwłaszcza przez młodą władzę ludową w Polsce. Dlatego też nacjonaliści niemieccy, wspierani wbrew uchwałom poczdamskim przez imperialistów anglo-amerykańskich, na poparcie swych żądań rewizjonistycznych jako jeden z głównych argumentów wysuwali twierdzenie powstania na tych terenach szkodliwej dla gospodarki europejskiej pustki, jeżeli pozostaną one w granicach Państwa Polskiego. Rzeczywistość jednakże zadała kłam tym teoriom. Dynamika narodu polskiego, wyzwolonego z ucisku społecznego i narodowego, pomoc Związku Radzieckiego i przejęcie akcji zagospodarowania Ziem Zachodnich przez władze państwa ludowego, działalność partii demokratycznych, a w pierwszym rzędzie PPR-u i związków zawodowych umożliwiły szybkie uaktywnienie gospodarcze Dolnego Śląska". Podobnego zdania był Tadeusz Steć: „Dopiero jednak powrót Dolnego Śląska do Polski i oparcie gospodarki terenu na zdrowych, socjalistycznych zasadach, otwarło przed Sudetami Zachodnimi szerokie perspektywy rozwoju gospodarczego, naprawiając wszystkie wielowiekowe krzywdy wyrządzone przez rządzących. Wtórował mu Czesław Piskorski, który w przewodniku po Pomorzu Zachodnim pisał,że “Właściwe zagospodarowanie tych ziem było możliwe tylko dzięki pomocy ZSRR: Żołnierze Armii Radzieckiej usuwali miny, wydobywali wraki z portów, umożliwiając ich eksploatację(...) Kilka zaledwie lat minęło od chwili wyzwolenia tych ziem, a widzimy obecnie olbrzymi rozwój i rozbudowę portów, floty, przemysłu. Są to wyniki zwycięsko zakończonego planu 3-letniego. Dalszy, wspanialszy rozwój tych ziem gwarantuje plan budowy podstaw socjalizmu - Plan 6-letni”.

Michał Terlak, charakteryzując Karkonosze, podkreślał ucisk germanizacyjny Prus na tych terenach. (“ Arystokracja, właściciele większych posiadłości i bogaci mieszczanie zgermanizowali się dość szybko. Biedota miejska i chłopi w znacznej mierze oparli się temu") oraz fakt, że Wyzwolenie w 1945 roku rozpoczęło okres rozkwitu gospodarczego. Odbudowany i rozbudowany po zniszczeniach i zaniedbaniach wojennych przemysł rozwinął się znacznie w okresie realizacji Planu 6-letniego. W przewodniku po Mazurach i Warmii, z 1952 roku, oprócz podkreślenia wzmiankowanego wcześniej motywu odporności chłopów na germanizację (w przeciwieństwie do szlachty) przemiany polityczne, jakie zaszły w tym regionie w 1945 r. przedstawiano jako ukoronowanie wielowiekowego procesu dziejowego: “W wyniku wspaniałych zwycięstw Armii Radzieckiej i walczącego u jego boku odrodzonego Wojska Polskiego skończyło się na Mazurach i Warmii (..)panowanie hitlerowskie. Ziemia mazursko-warmińska oraz Powiśle z Malborkiem i Elblągiem połączyły się z resztą kraju jako jego naturalne, geograficzne przedłużenie. Władzę objęły organa Polski Ludowej. Spełniły się w ten sposób pragnienia całych pokoleń, dążących wytrwale do połączenia z  Macierzą, a których Polska szlachecka w swej krótkowzrocznej polityce z lekkim sercem oddawała pod krzyżacko-pruskie jarzmo. Co prawda, można wskazać na wydawnictwa, które w zasadzie oparły się tej aktualizacyjno-politycznej presji, ale to te scharakteryzowane wyżej były typowe dla procesów zachodzących w turystyce w okresie stalinizmu.

Te cele ideologiczne przyświecały, rzecz jasna, nie tylko wycieczkom chłopskim. 20 sierpnia 1953 r. na zjeździe kierowników Referatów Turystyki PWRN stwierdzono m.in., że „Wycieczki organizowane przez zakłady pracy mają na celu nie tylko wypoczynek i krajoznawstwo, ale mają również głęboki cel ideologiczny i społeczny - tj. przez zapoznanie uczestników wycieczki z osiągnięciami Polski Ludowej, z postępowymi metodami pracy, mają przyczyniać się do szerokiego stosowania tych metod, do zwiększenia produkcji, a w wyniku do stałego podnoszenia ogólnego dobrobytu ludności. Udział w wycieczkach ma być nagrodą dla przodowników pracy i dla wyróżniających się w pracy, oraz ma pobudzić słabiej pracujących do zwiększenia wydajności pracy". W podobnym duchu sformułowano wówczas zadania wzmiankowanych już wycieczek chłopskich: ,,mają przede wszystkim unaocznić ich uczestnikom te zdobycze Państwa Ludowego z dziedziny gospodarczej i kulturalnej, o których chłop dowiadywał się jedynie z prasy i radia. Wycieczki do przodujących spółdzielni produkcyjnych, PGR-ów i gromad mają przyczynić się do usunięcia resztek zacofania w systemie gospodarki rolnej oraz przekonać chłopów o wyższości gospodarki kolektywnej - zwalczanej przez kułactwo - nad gospodarką indywidualną.
Warto jednak wskazać, że owe deklarowane cele ideologiczne nie zawsze były tymi, które w rzeczywistości realizowano. Informacje, jakie na ten temat posiadamy nie są zbyt obfite. Wynika z nich, że część księży katolickich wobec ograniczeń narzucanych ruchowi pielgrzymkowemu starała się go rozwijać po kryjomu, pod pozorem wycieczek do miejsc “politycznie” nie wzbudzających obiekcji władz. Powiatowi referenci do spraw wyznań z województwa warszawskiego na odprawie w maju 1952 r. informowali swoje władze zwierzchnie, że niektórzy duchowni organizowali pielgrzymki do Częstochowy pod pozorem wycieczek do Oświęcimia i Nowej Huty.

[W] zeszłym roku mój sąsiad nie orał na zimę ani metra. Pytam dlaczego, bo wiem, że miał czas na to i sposobność, bo ma parę koni, a to powiada: “Może będzie wojna”. Drugi sąsiad posiał tylko 100 kg żyta, a mógł więcej - pytam dlaczego - powiada: “Ja się napracuję i koni namęczę, a nie wiem, czy będę tym wszystkim korzystał”. Takich przykładów różnego rodzaju spotyka się tysiące, a szczególnie na Ziemiach Odzyskanych, gdzie życie człowieka niewiele się różni od życia zająca pod miedzą.  

Takie samo poczucie tymczasowości i strachu nie pozwalało spać osiedleńcom w Rzepinie położonym na wschód od Frankfurtu nad Odrą. W 1948 r. jeden z nich diagnozował wyniszczający lęk nawet u 90 proc. swoich sąsiadów. W pamiętniku zanotował:

“Najgorzej ze wszystkich przeżyć oddziaływa na stan naszego żywota niepewność jutra. Co to ma znaczyć? Znaczy to, że ludzie boją się przyszłości na tych ziemiach. 90% ludzi w gromadzie, okolicy, również w mieście po prostu wegetuje z tego duchowego załamania. Powszechnie się mówi “Może tutaj nie będziemy”, “Jeszcze może przyjść zmiana”. “Ziemie to polskie, ale gospodarki niemieckie”, “Nie daj Boże wojny, to tutaj przepadniemy”. 

Nie ma wątpliwości, że strach przed zmianą granic i towarzyszące mu poczucie tymczasowości to jeden z najważniejszych czynników kształtujących powojenną rzeczywistość, rzutujących na takie zachowania i zjawiska, jak: wyuczona bezradność, apatia, dezintegracja społeczna, legitymizacja władzy silniejsza na tzw. ZIemiach Odzyskanych, wysoki poziom dystansu do Niemców, gospodarczy uwiąd poniemieckich terenów.